Rodzaje dłut rzeźbiarskich, czyli dłuta rzeźbiarskie od podstaw

Dłuta rzeźbiarskie to specjalistyczne narzędzia do pracy w drewnie, które występują w wielu odmianach i rozmiarach. I choć można tworzyć projekty rzeźbiarskie nawet za pomocą jednego dłuta, to z czasem każdy twórca odkrywa, że poszerzenie zestawu dłut nawet o kilka, daje setki nowych możliwości. Dlatego warto wiedzieć, jak profesjonalni producenci oznaczają dłuta, gdyż sukces przedsięwzięcia zależy bezpośrednio od tego, jak dobrze dobierzemy narzędzie do wykonywanego przez nas projektu. Jeśli więc chcesz dowiedzieć się, jakie są różnice między poszczególnymi dłutami rzeźbiarskimi, co oznaczają podawane przy nich liczby, czy litery — przeczytaj ten wpis. A jeśli nadal będziesz czuł się pogubiony, przedstawimy Ci najlepsze propozycje dłut do rzeźbienia na początek.

Data ostatniej aktualizacji: 13 listopada 2023

Czym różnią się między sobą dłuta do rzeźbienia w drewnie?

Jeśli planujesz zająć się rzeźbieniem w drewnie, niezbędne jest zdobycie pewnej wiedzy na temat dłut, które są kluczowymi narzędziami w tej dziedzinie. Aby umiejętnie je dobierać, konieczne jest zrozumienie ich cech i przeznaczenia. Bogata oferta dłut do rzeźbienia w naszym sklepie, może przyprawić o zawrót głowy. Potraktuj to jednak nie jako przeszkodę, ale jako szansę na rozwój. Dobrze dobrane dłuta umożliwią Ci tworzenie nowych projektów, a tym samym poszerzenie Twoich możliwości i rozwinięcie umiejętności. Jak zatem odnaleźć się w tym bogactwie wariantów i modeli?

Istnieją trzy kluczowe kwestie, na które powinieneś zwrócić uwagę:

• Cechy całego dłuta, które nawiązują do wybranej techniki rzeźbiarskiej: np. dłuto snycerskie, heavy duty, do linorytu i drzeworytu, micro. Uwzględniają one zarówno jego część roboczą, rękojeść, jak również proporcje między nimi.
  
• Kształt metalowej części roboczej, która jest związana przede wszystkim ze śladem, jaki dłuto pozostawia na drewnie: np. P/05/12, oznaczające dłuto z prostą klingą zakończoną ostrzem w kształcie łuku o szerokości 12 mm.
  
• Producent, gdyż każda manufaktura korzysta z innej stali, inaczej odkuwa swoje narzędzia i wyposaża w zróżnicowane rękojeści. Dlatego, jeśli porównamy np. dwa dłuta snycerskie L/06/10 od różnych producentów, będą one mniej lub więcej różniły się między sobą.

Dłuta rzeźbiarskie, snycerskie, a może micro? Podział dłut ze względu na przeznaczenie.

W zależności od wykonywanej pracy dłuta rzeźbiarskie można podzielić na kilka grup. Jest to oczywiście podział umowny, jednak dość dobrze porządkuje tę szeroką ofertę.

Dłuta rzeźbiarskie

Jest to główne określenie dla całej kategorii dłut używanych do rzeźbienia, w odróżnieniu od pozostałych kategorii, czyli dłut stolarskich, ciesielskich, czy tokarskich.

Jeśli zagłębimy się bardziej, dłuta rzeźbiarskie mogą być podzielone na kilka podgrup, a jedna z tych podgrup również nosi nazwę “dłuta rzeźbiarskie”. Ta podkategoria obejmuje większe, pełnowymiarowe narzędzia, które zarówno pod względem rękojeści, jak i długości części roboczej są większe od dłut snycerskich. Zaprojektowane są do rzeźbienia różnych formatów. Ich masywne rękojeści często posiadają metalowy pierścień, co umożliwia korzystanie z pobijaka.

Oferta tych dłut jest najszersza, obejmująca różne rodzaje, profile i szerokości.

Dłuta snycerskie

To  mniejsze i delikatniejsze dłuta (dotyczy to zarówno rękojeści, jak i długości części roboczej). Zostały stworzone z myślą o wykonywaniu rzeźb przestrzennych o mniejszym formacie oraz do precyzyjnej pracy nad detalami snycerskimi. Rękojeść tych narzędzi nie jest dostosowana do zastosowań wykorzystujących pobijak.

Dłuta te są dostępne w ograniczonym asortymencie, obejmującym podstawowe rodzaje (proste, wygięte, łyżka), kilka profili, przy czym ich szerokość rzadko przekracza 10 mm.

Dłuta rzeźbiarskie Heavy-Duty (plenerowe)

To najbardziej masywne z dłut, nazywane często dłutami plenerowymi. Służą do usuwania dużej ilości materiału, przez co najczęściej wykorzystywane są przy monumentalnych rzeźbach.
Dłuta tego rodzaju posiadają jeszcze bardziej masywną rękojeść, dostosowaną do intensywnego pobijania dużymi pobijakami.
Występują jedynie jako dłuta proste, w kilku wybranych profilach i w ekstremalnie dużych szerokościach (do 80 mm).

Dłuta snycerskie Micro

Są to dłuta o niewielkiej szerokości, zaprojektowane do wyjątkowo drobnych detali, takich jak konturowanie włosów, oczu itp. Dostępne są w dwóch wersjach: z klasyczną ośmiokątną rękojeścią i z rękojeścią grzybkową.

Występują w bardzo ograniczonym asortymencie. Dostępne są podstawowe rodzaje (proste, wygięte), kilka profili, a szerokość ich części roboczej waha się w przedziale od 0,05 do 2 mm.

Dłuta do linorytu i drzeworytu

Posiadają krótką klingę i rękojeść w formie grzybka, co pozwala na dużą kontrolę narzędzia. Najbardziej poszukiwane do linorytu są dłuta o szerokości około 1-3 mm. Zaprojektowane są tak, aby komfortowo pracować nimi zarówno w drewnie, jak i w linoleum.

Dłuta z tej kategorii występują w ograniczonym wyborze, obejmując podstawowe rodzaje, chociaż w linorycie zastosowanie znajdą głównie dłuta proste. Dostępne są również różne profile, a szerokość ich części roboczej waha się w zakresie od 0,05 do 10 mm.

Więcej informacji na temat dłut do linorytu znajdziesz w artykule pt. “Jakie dłuta do linorytu wybrać na początek?”

System oznaczania dłut rzeźbiarskich

Wszyscy profesjonalni producenci dłut, chcąc ułatwić użytkownikom wybór, posługują się zbliżonym systemem oznaczania, który składa się zarówno z liter, jak i numerów. Niekiedy występują drobne różnice pomiędzy niektórymi firmami, jednak w zdecydowaniej większości oznaczenia są spójne i określają 3 właściwości:

1. Rodzaj dłuta rzeźbiarskiego

Jest to określony literą kształt całej metalowej części roboczej (tzw. klingi).

2. Profil dłuta rzeźbiarskiego

Profil określa 3 podstawowe kształty i kilka nietypowych, bardziej specjalistycznych:

Najczęściej jest to łuk (profile 2-11), który nie wpisuje się jednak, jak niektórzy sądzą, w wycinek koła, a raczej odpowiada wycinkowi spirali Archimedesa.

• dłuta płaskie – czyli profil 1
• dłuta płaskie skośne to profile 1S, 1R, 1SR, gdzie litera S, R lub SR określa kierunek cięcia (S – lewe, R- prawe, SR – prawe/lewe, czyli takie z podwójną fazą
• dłuta półokrągłe typu U – to profile 2-11. W przypadku głębokich profili mogą pojawić się różnice pomiędzy producentami (dłuta Pfeil są głębsze niż dłuta pozostałych producentów)
• dłuta kątowe typu V – to z reguły profile 12-16. W tym przypadku mogą jednak pojawiać się niewielkie rozbieżności pomiędzy poszczególnymi producentami, np. dłuto o kącie 60* Kirschen oznacza liczbą 41, a Pfeil liczbą 12.

3. Szerokość dłuta rzeźbiarskiego

Jest to długość linii prostej łączącej wierzchołki ostrza. Ta wartość podawana jest zawsze w mm.

Stosując powyższe trzy elementy, każde dłuto można opisać za pomocą schematu:

P | 01 | 12 – dłuto proste, profil 1 (płaskie), szerokość 12 mm
L | 03 | 20 – dłuto wygięte, profil 03 (delikatny łuk), szerokość 20 mm
A | 13 | 08 – dłuto typu łyżka, profil 13 (kąt 90 stopni), szerokość 8 mm
F | 07 | 14 – dłuto typu rybi ogon, profil 7 (średni łuk), szerokość 14 mm

Wszystkie dłuta w naszym sklepie zostały oznaczone właśnie w ten sposób, a oznaczenia szukaj m.in. w tabelach, które znajdują się w kartotekach produktów. 
Znając zatem oznaczenie danego dłuta, w bardzo łatwy sposób możesz znaleźć podobne dłuto u innego producenta. 

Jak używać dłut rzeźbiarskich?

Aby praca w drewnie mogła być niezwykłą przygodą, niezbędne jest zachowanie kilku podstawowych zasad bezpieczeństwa:

• Obrabiany przedmiot powinien być zawsze dokładnie przymocowany za pomocą ścisków stolarskich, imaków w strugnicy lub specjalnych imadeł, statywów lub śrub rzeźbiarskich.
• Przed ostrzem nie może znajdować się nic innego niż drewno. Nigdy nie należy trzymać dłoni przed ostrzem. Dłuto prowadzi się wyłącznie od siebie, a nigdy w kierunku ciała.
• Warto zadbać o środki ochrony osobistej, czyli pełne obuwie oraz fartuch. Rękawice ochronne będą przydatne szczególnie podczas pracy pobijakiem, a maseczka przeciwpyłowa podczas szlifowania drewna.
• Miejsce pracy powinno być zawsze dobrze oświetlone. Oprócz światła górnego często przydaje się boczny regulowany reflektor.
• Na stanowisku pracy powinien panować porządek, który zarówno podnosi bezpieczeństwo rzeźbiarza, jak i pozwala dbać o krawędzie tnące dłut.

Jakie dłuta rzeźbiarskie wybrać na początek?

Załóżmy, że nie masz jeszcze dłut i nie masz także zbyt wielu doświadczeń w pracy z nimi. Jak zatem wybrać swój pierwszy zestaw dłut do rzeźbienia w drewnie?

Proponuję zacząć od niewielkiego zestawu składającego się z podstawowych 3-4 dłut snycerskich prostych: płaskiego, półokrągłego (np. profil 6 lub 8) i kątowego. Przydać się też może uniwersalny nóż snycerski. Wybór producenta / poziomu jakości należy do Ciebie.
Oto jakie konkretne zestawy polecam:

• Zestaw snycerski NAREX Start 5 cz.– opcja dla tych, którzy nie chcą wydać zbyt dużo na początek
• Zestaw snycerski KIRSCHEN 4 cz. – najbardziej popularny zestaw od znanego niemieckiego producenta
• Zestaw snycerski PFEIL 4 cz. – wysokiej klasy narzędzia od szwajcarskiego producenta

Dłuta tego typu mają najszersze zastosowanie w pracy w drewnie, dlatego zapewne wykorzystasz je wszystkie. A co dalej? Zapewniamy Cię, że już wkrótce, w miarę tworzenie kolejnych rzeźb i rozwijania własnych umiejętności, sam poczujesz, których dłut Ci brakuje! Bo wiedzę najlepiej zdobywać wraz z doświadczeniem!

Jeśli jednak nadal nie bardzo wiesz, jak zacząć, mamy dla Ciebie propozycję. Sięgnij po nasz Samouczek rzeźbiarski drewniany talerz, z którym zaczniesz swoją przygodę z rzeźbieniem od jednego dłuta! W zestawie znajdziesz nie tylko narzędzia, ale też projekt, instrukcję i wskazówki dot. pracy w drewnie. To idealne rozwiązanie, jeśli chcesz spróbować rzeźbienia, ale nie wiesz, od czego zacząć!

Czy do rzeźbienia wystarczą same dłuta?

Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. W wielu przypadkach tak jednak w zależności od wykonywanego projektu warto zaopatrzyć się w akcesoria takie jak:

• noże snycerskie – idealnie sprawdzą się podczas pracy nad detalami
• pobijaki – niezbędne do pracy dłutami plenerowymi, czy też szerokimi dłutami rzeźbiarskimi, niezastąpione podczas obróbki twardego drewna
• etui na narzędzia – chroni użytkownika przed skaleczeniem, a dłuta przed uszkodzeniem
• kamienie do ostrzenia – niezbędne do tego, aby narzędzia były zawsze ostre, a praca w drewnie była czystą przyjemnością

W artykule pt. “Narzędzia do rzeźbienia w drewnie — jakie wybrać” znajdziesz informacje na temat podstawowych narzędzi rzeźbiarskich dobieranych w zależności od konkretnej techniki rzeźbienia.

Jak ostrzyć dłuta rzeźbiarskie?

Technika ostrzenia dłut rzeźbiarskich wymaga zdobycia pewnej wiedzy i doświadczenia. Sposobów jest wiele, a jeszcze więcej akcesoriów do ostrzenia. Jeśli dopiero rozpoczynasz przygodę z rzeźbieniem i nie opanowałeś jeszcze umiejętności ostrzenia, masz kilka możliwości:

• skorzystaj z naszych wskazówek zawartych w artykule pt. “Ostrzenie dłut rzeźbiarskich i snycerskich krok po kroku”
• zapisz się na konsultacje z ostrzenia, na których dowiesz się, jak wykorzystać posiadane już umiejętności i akcesoria do ostrzenia konkretnie Twoich dłut
• skorzystaj z usługi ostrzenia, dzięki której Twoimi narzędziami zajmie się specjalista

Jednak przede wszystkim, nie doprowadź dłuta do stępienia! Jak to zrobić? Okazuje się, że nie jest to wcale trudne. Wystarczy regularnie polerować* dłuto na skórze! Rób to regularnie nawet co 15-30 minut ciągłej pracy, jednak tylko przez kilka sekund. Dzięki temu Twoje dłuta będą zawsze ostre i gotowe do pracy. Podczas polerowania używaj dużej polerki, ustawiając dłuto w podobnej pozycji, jak na kamieniach, ale przeciągając je tylko w tył lub na boki, aby nie wciąć się w polerkę. Środek dłut profilowych wygładzaj za pomocą skórzanej formatki, uginając ją lub wykorzystując jej krawędź. Na skórę nakładaj wysokiej jakości pastę polerską.

*Polerowanie będzie mogło utrzymać ostrość wyłącznie w przypadku narzędzia, którego ostrze już wcześniej było utrwalone na tym właśnie poziomie. Oznacza to, że najpierw należy przeprowadzić ostrzenie na wszystkich 4 etapach i osiągnąć ekstremalną ostrość, aby móc później za pomocą polerki tę ostrość utrzymywać. Nie spodziewaj się zatem, że Twoje narzędzie ostrzone na osełce o granulacji 1000 będziesz mógł odświeżać za pomocą polerki.

---

Autorka tekstu:

Agnieszka Baraniok-Lipińska

Od ponad 20 lat prowadzę sklep specjalizujący się w sprzedaży narzędzi do ręcznej pracy w drewnie. Jednak nie tylko sprzedaję te narzędzia, ale przede wszystkim sama ich używam! Choć w swoim warsztacie spędzam długie godziny, gdzie rzeźbię, strugam, szlifuję, wiercę, piłuję, to nadal uważam, że jestem dopiero na początku swojej przygody z drewnem.
Dzięki tej praktyce o narzędziach wiem prawie wszystko, ale przede wszystkim rozumiem potrzeby klientów, szczególnie tych, którzy tak jak ja dopiero się uczą.
Kilka lat temu wpadłam na pomysł Samouczków Rzeźbiarskich – zestawów do samodzielnej nauki rzeźbienia i strugania drewna. W 2021 roku stworzyłam mój pierwszy autorski projekt: serię Samouczek drewniana łyżka, który podbił serca naszych klientów. Obecnie pracuję już nad kolejną serią.

---

Powiązane Wpisy