Pierwsze rzeźbiarskie kroki są zazwyczaj bardzo trudne. Zanim złapiesz za narzędzia, w głowie pojawia się wiele pytań: Jakie dłuta wybrać na początek? Czym one się w ogóle różnią? Co znaczy literka „P”, a co „F”? Jak nimi pracować?
Byście nie stracili rzeźbiarskiego zapału już na starcie, wyjaśniamy kilka podstawowych zagadnień dotyczących dłut.
Przeznaczenie dłut rzeźbiarskich
W zależności od wykonywanej pracy dłuta rzeźbiarskie można podzielić na kilka grup. Do wstępnej obróbki materiału przeznaczona jest seria Heavy Duty, czyli duże, masywne dłuta z rękojeścią wzmocnioną pierścieniem, przystosowaną do pobijania. Kolejna seria to dłuta rzeźbiarskie, dedykowane do rzeźb przestrzennych większego formatu. Ze względu na ich budowę można stosować do nich pobijak. Do prac mniejszego formatu idealnie sprawdzi się seria snycerska, czyli mniejsze i delikatniejsze dłuta o szerokości maksymalnej 10-14 mm, do których nie powinno stosować się do nich pobijaka. Do płaskorzeźb i drzeworytu lub do wykonywania detali przeznaczone są małe i subtelne dłuta z okrągłą rękojeścią, która gwarantuje większą precyzję i kontrolę nad prowadzeniem dłuta. Seria micro, to najmniejsze dostępne dłuta, które znajdują zastosowanie przy pracach modelarskich, lutniczych lub przy wykonywaniu niewielkich detali jak np. włosy.
System oznaczania dłut rzeźbiarskich
System oznaczenia dłut obejmuje 3 elementy: rodzaj klingi, profil i szerokość.
1. Rodzaj klingi określany jest literą i oznacza kształt całej części roboczej:
Dłuto typu P (proste)
P – oznacza dłuta z prostą klingą, najbardziej popularne i najczęściej wykorzystywane w pracy.
Dłuto typu L (wygięte)
L – oznacza dłuta z klingą wygiętą na całej jej długości, przeznaczone do rzeźbienia kształtów wklęsłych, jak np. misy.
Dłuto typu A (wygięte)
A – oznacza dłuta typu „łyżka”, czyli takie z wygiętą końcówką klingi, przeznaczone do rzeźbienia kształtów wklęsłych, ale o małej średnicy, jak np. łyżki.
Dłuto typu B (odwrotna łyżka)
B – oznacza „odwrotną łyżkę”, przeznaczone do kształtowania i wykańczania powierzchni wypukłych.
Dłuto typu F (rybi ogon)
F – oznacza dłuta tupu „rybi ogon”, przeznaczone do rzeźbienia detali. Cienka i szeroka końcówka, pozwala na dotarcie do najbardziej niedostępnych miejsc.
Dłuto typu N (noga psa)
N – oznacza dłuta o nazwie „noga psa”, służące do podcinania.
2. Profil to kształt jaki pozostawia ostrze odciśnięte na drewnie. Wyróżniamy tutaj:
- dłuta płaskie, czyli profil 1,
- płaskie skośne to profile 1S, 1R, 1SR, gdzie litera S, R lub SR określa kierunek cięcia (S – lewe, R- prawe, SR – prawe/lewe czyli takie z podwójną fazą
- dłuta półokrągłe to profile 2-11
- dłuta typu V to z reguły profile 12-16. W tym przypadku, mogą jednak pojawiać się niewielkie rozbieżności pomiędzy poszczególnymi producentami, np. dłuto o kącie 60* Kirschen oznacza liczbą 41, a Pfeil liczbą 12.
3. Szerokość dłuta, czyli długość linii prostej łączącej wierzchołki ostrza. Ta wartość podawana jest zawsze w mm.
Stosując powyższe trzy elementy, każde dłuto można opisać za pomocą schematu, np.: P/06/20, czyli dłuto z prostą klingą, półokrągłe o profilu nr 6 i szerokości 20 mm.
Użytkowanie dłut rzeźbiarskich
Aby praca w drewnie mogła być niezwykłą przygodą, niezbędne jest zachowanie kilku podstawowych zasad bezpieczeństwa:
- obrabiany przedmiot powinien być zawsze dokładnie przymocowany za pomocą zacisków, lub śrub rzeźbiarskich,
- nie należy trzymać dłoni przed ostrzem, oraz prowadzić dłuto od siebie, nigdy w kierunku ciała,
- warto zadbać o pełne obuwie, fartuch oraz rękawice ochronne,
- zawsze należy dbać o utrzymanie porządku na stanowisku pracy.
Czym kierować się wybierając dłuta rzeźbiarskie
Wybierając dłuta warto zwrócić uwagę, jakiej są jakości, czyli w jakim drewnie najlepiej się sprawdzą. Czy są przeznaczone do miękkiego drewna, czy poradzą sobie z każdym gatunkiem. Istotny jest również gabaryt prac jakie będą wykonywane – do płaskorzeźb lub mniejszych form dłuta snycerskie lub do drzeworytu, do większych rzeźb – typowa seria rzeźbiarska. My na początek polecamy najmniejszy zestaw, czyli 3 dłuta (płaskie, półokrągłe i V) oraz nóż. Narzędzia te wystarczą do wykonania wielu mniejszych projektów, a w miarę rozwijania swoich umiejętności, można wyposażyć się w kolejne egzemplarze. Ciekawym rozwiązaniem są również samouczki rzeźbiarskie, które ułatwią pierwsze kroki w rzeźbie.
Czy do rzeźbienia wystarczą same dłuta?
Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. W wielu przypadkach tak, jednak w zależności od wykonywanego projektu warto zaopatrzyć się w akcesoria takie jak:
- noże snycerskie, które idealnie sprawdzą się przy niewielkich projektach,
- pobijaki, niezbędne do pracy dłutami plenerowymi, czy też szerokimi dłutami rzeźbiarskimi,
- etui zabezpieczające narzędzia przed uszkodzeniem,
- kamienie do ostrzenia, niezbędne do tego, aby narzędzia były zawsze ostre, a praca w drewnie była czystą przyjemnością.
Magdalena Skrzypczak – doradztwo techniczne
kiedyś miałam kilka dłut – do rzeźbienia w płytach typu linoleum i wykonywania litografii – po 3 dekadach chciałam wrócić do rzeźbienia – z myślą o lalkarstwie – artykuł odświeżył i uporządkował mą wiedzę – filmiki zawsze w cenie 🙂
Chociaż dawno nie rzeźbiłem ….ciągnie mnie jak patrzę na dłuta, na wasze dłuta
Super porada
Dziękujemy 🙂