Lipa – co to za drzewo

Piękna, monumentalna, obłędnie pachnąca. Taka jest właśnie lipa. To cudowne drzewo cieszy nasze oczy wiosną dzięki soczyście zielonym liściom w kształcie serca. Latem wabi tysiące pszczół swoim słodkim zapachem. A kiedy jesienią przybiera rdzawą szatę, to znak, że nadszedł czas na nieśpieszne wieczory przy książce, z kubkiem lipowego naparu w dłoni. Zapytacie pewnie co w takim razie lipa daje nam zimą? Otóż ta pora roku to doskonały czas na wykorzystanie drewna lipowego, które jest idealne do nauki rzeźbienia! Sadźcie zatem te drzewa w swoich ogrodach, a one odwdzięczą się Wam nie tylko swoją urodą.

Data publikacji: 16 kwietnia 2019 r.

Jak wygląda lipa?

Lipa to rodzaj drzew obejmujący ponad 30 gatunków, które występują głównie na półkuli północnej. W Europie najbardziej popularna jest lipa drobnolistna (Tilia cordata), a także lipa szerokolistna (Tilia playphyllos). Lipy to monumentalne i długowieczne drzewa, dorastające nawet 35 metrów. Ich pień jest gruby, może osiągać nawet 2 m średnicy, a korona gęsta i dość rozłożysta. Liście są bardzo charakterystyczne, gdyż swym kształtem przypominają serce. Czy ta wiedza wystarczy, żeby rozpoznać lipę? Być może. Jednak jest coś, co nie pozwala pomylić tego drzewa z żadnym innym. Są to obłędnie pachnące kwiaty, które pojawiają się na przełomie czerwca i lipca.

Lipa rośnie średnio szybko, a tempo mocno zależy od warunków środowiskowych. 3-4 letni okaz będzie miał ok. 100-150 cm. A już po 20 latach Twoja lipa może stać się ponad 10-metrowym drzewem. Najszybszy wzrost obserwuje się u tego gatunku w wieku 60-100 lat. Natomiast po około 130 latach wzrost ustaje. Nadal jednak drzewo będzie powiększało swoje gabaryty, jednak już tylko wszerz.

Gdzie najlepiej posadzić lipę?

Lipa jest łatwa w uprawie i nie ma dużych wymagań pod względem miejsca zakwaterowania. Może rosnąć zarówno w pełnym słońcu, jak i w półcieniu. Preferuje jednak gleby zasobne, choć na piaszczystych też sobie całkiem dobrze radzi. Drzewo to jest odporne na wiatr, a także dość odporne na zanieczyszczenia powietrza. Pięknie prezentuje się samodzielnie, może być także z powodzeniem sadzone w większym zagęszczeniu, np. w rzędzie. Właśnie tak posadzone lipy bardzo często występują przy starych drogach, tworząc przepiękne lipowe aleje.

Lipa to doskonałe drzewo do ogrodu, sprawdza się też w parkach miejskich czy jak już wspomniałam przy drogach. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że lipy rosną także w lasach, gdzie stanowią ważną domieszkę gatunkową.

Jeśli chcesz zasadzić lipę w ogrodzie, pamiętaj, że to ogromne drzewo. Daj więc jej przestrzeń i nie sadź zbyt blisko zabudowań. Zadbaj, aby miała wystarczająco dużo światła, a już wkrótce odwdzięczy się, dając Ci tak potrzebny ostatnimi czasy cień.

Jeśli zastanawiasz się, ile lat żyje lipa, to zapewne się zdziwisz, że najstarsze na świecie drzewo tego gatunku rośnie w miejscowości Schenklengsfeld w Niemczech. Jego wiek szacuje się na 1200 lat! Natomiast średnio lipa żyje ok. 300-500 lat, czyli co najmniej kilkanaście pokoleń!
W Polsce najstarsza lipa rośnie w Cielętnikach. I choć w 2017 roku bardzo ucierpiała z powodu orkanu Ksawery, to nie poddała się i trwa tam niezmiennie już od 700 lat!

Jak wsadzić drzewko lipowe, żeby się przyjęło?

Charakterystyczną cechą lipy jest bardzo silny system korzeniowy, dzięki czemu przesadzenie nawet starszego drzewka nie powinno stanowić problemu. Jednak, jeśli chcesz mieć pewność, że mała lipa szybko zadomowi się w Twoim ogrodzie, zadbaj o kilka szczegółów:

1. Wybierz dobrze miejsce. Pamiętaj, że Twoja lipa będzie w tym miejscu rosła nawet 500 lat! To będzie ogromne drzewo, które w przyszłości rozłoży swoją koronę nawet na kilkanaście metrów w każdą stronę. Daj więc jej przestrzeń, aby urosła zdrowa i piękna.
   
2. Wykop w ziemi dość duży dołek i zalej go dużą ilością wody. Wsadź sadzonkę tak, aby była pionowo, bo w przyszłości będzie to miało ogromne znaczenie.
   Jeśli ziemia w Twoim ogrodzie jest lekka i piaszczysta, użyj do zasypania mieszankę ziemi i kompostu. Będzie to stanowiło dodatkowy zastrzyk energii na starcie.
   
3. Zasyp dołek wokół drzewka i jeszcze raz podlej, a następnie ubij. Dzięki temu korzenie dokładnie oblepią się ziemią, co zapewni zdrowy system korzeniowy.
   
4. Wbij obok Twojej lipy palik, który przez pierwsze lata pomoże jej trzymać pion. Dzięki niemu ochronisz też drzewko przed przypadkowym zniszczeniem.
   
5. Podlewaj swoją lipę regularnie, zależnie od pogody. Jest to bardzo ważne, szczególnie przez pierwsze kilka-kilkanaście miesięcy, szczególnie w przypadku suszy.

Czy lipę można przycinać?

Lipa doskonale znosi cięcie. Można ją nawet drastycznie przycinać, a ona i tak wypuści nowe silne gałęzie. Drzewo do tego stopnia jest odporne na formowanie, że można je wręcz spotkać w wersji bonsai!

Wiedz jednak, że cięcie wymusza zagęszczanie korony. Dlatego, jeśli zależy Ci na naturalnym pokroju, rób to bardzo ostrożnie i zachowaj umiar. Inaczej Twoja lipa może przypominać ogłowioną wierzbę!
Osobiście staram się nie ingerować zbytnio w kształt drzew i krzewów, zostawiając naturze to, co umie robić najlepiej.

Idealnym okresem na formowanie kształtu korony małego drzewka lipowego jest wrzesień. Cięcie to najlepiej przeprowadzić, gdy liście są jeszcze na gałęziach. Bez nich byłoby trudno określić końcowy kształt.
Starsze okazy najlepiej przycinać wczesną wiosną.
Natomiast dzikie pędy wyrastające u podstawy, śmiało możesz usuwać podczas całego okresu wegetacyjnego.

Zanim rozpoczniesz proces przycinania lipy, pamiętaj o kilku ważnych zasadach:

• Najlepiej formować lipę na początku jej życia, później może to spowodować, że nieodwracalnie straci swój naturalny pokrój.
• Do cięcia używamy wyłącznie czyste i ostre narzędzia: sekatory i piły przeznaczone do cięcia świeżego drewna.
• Cięcie przeprowadzamy w bezdeszczowym dniu, co zapobiegnie ew. chorobom.
• Ważne, aby cięcie było czyste, bez naderwań kory. Dlatego przy większych konarach, dobrze jest podciąć gałąź najpierw od dołu.
• Świeże rany warto zabezpieczyć odpowiednim preparatem, np. doskonałym i bardzo uniwersalnym olejem Ballistol.
• Istotnym zabiegiem jest obfite podlewanie ciętych drzew w okresach suszy. Pomaga to zregenerować się uszkodzonym tkankom.

Kiedy kwitnie lipa?

Okresem kwitnienia jest oczywiście… lipiec! Jednak nie zawsze, gdyż zależy to m.in. od rejonu. W Polsce zachodniej lipy niekiedy kwitną już w połowie czerwca. Również zależy to od gatunku, gdyż lipa szerokolistna kwitnie 2 tygodnie przed drobnolistną. Wtedy to na gałązkach pojawiają się skupiska żółtawych kwiatów o niezwykle słodkim zapachu, wabiącym owady zapylające. Następnie kwiatostany przekształcają się w owoce, będące małymi orzeszkami, kryjącymi w swym wnętrzu mikroskopijne ziarenka.

Lipa jest jedną z najważniejszych roślin miododajnych w Polsce. Podczas kwitnienia wytwarza ona bardzo duże ilości nektaru, który pszczoły wręcz uwielbiają. Pasieka zlokalizowana w pobliżu takich pożytków lipowych to gwarancja obfitego miodobrania. A miód lipowy należy do najlepszych pod względem zarówno odżywczym, jak i smakowym.

Na co pomaga lipa?

Lipa ma wiele zastosowań. Wspomniałam już o nektarze, który spożywamy w postaci miodu. Kwiaty jednak są również doskonałym surowcem zielarskim. Nie tylko zresztą kwiaty, bo jadalne są także liście i owoce.

W lecznictwie używa się kwiatów lipy zbieranych, gdy większość jest rozwinięta, najlepiej w suche, upalne dni, gdy lipy pachną najpiękniej. Suszyć rozłożone cienką warstwą na papierach, w cieniu, w temperaturze nie wyższej niż 40°C. Wysuszone powinny zachować kolor i miodowy zapach.

Kwiat lipy to “panaceum na zmęczenie nerwowe“. Odświeża po długotrwałym zmęczeniu wysiłkiem umysłowym, a stanach napięć i pobudzenia, ułatwia też zasypianie.

Ponadto jest znanym środkiem napotnym przy przeziębieniach, grypach, anginach, zaflegmieniu dróg oddechowych (np. w zapaleniu oskrzeli).

Ma też działanie żółciopędne, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, więc ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów.

Gumowska Irena (1983). Ziółka i my. Warszawa: Wydawnictwo PTTK

Liście lipowe były dosyć częstym pożywieniem głodowym w naszym kraju. W Chełmskiem i w Galicji, a szczególnie w Rzeszowskiem suszono je i dodawano do mąki na chleb lub polewek. (…)

Młode liście lip są niezwykle smaczne, w swojej delikatności porównywalne z sałatą i funkią. (…)
Nagie liście lipy drobnolistnej są smaczniejsze od często włochatych liści lipy szerokolistnej. Wspaniale smakują podawane jak sałata, np. z kilkoma gotowanymi jajami, solą i oliwą.

Już ksiądz Kluk podawała, że z mielonych orzeszków lipowych można robić rodzaj czekolady. Także później w XIX w., francuski chemik Missa robił czekoladę ze zmielonych w moździerzu lipowych orzeszków i kwiatów.

Łuczaj Łukasz (2013). Dzika kuchnia. Warszawa: Nasza Księgarnia

SYROP Z LIPY

• 100 g kwiatów lipy drobnolistnej
• 1 l wody
• 1 kg cukru
• soku z 2 cytryn
_____________

Oczyść kwiaty z insektów (podczas zbierania potrząśnij gałązką, nie płucz wodą).
Zagotuj wodę z cukrem i sokiem z cytryny.

Gdy cukier się rozpuści, a syrop lekko zagotuje, dodaj kwiaty lipy, tak by wszystkie były zanurzone.
Przygotowany syrop odstaw na 2 dni. Po upływie 2 dni odcedź mieszankę z pozostałości płatków. W efekcie otrzymasz klarowny syrop o jasnozielonej barwie.

Spożywaj syrop podczas przeziębienia jako dodatek do herbaty lub słodkie urozmaicenie deserów.

HERBATKA LIPOWA

1-2 łyżeczki suszu z kwiatów (na 1 filiżankę) zalej wrzątkiem. 
Pozostaw pod przykryciem 5-10 min. Odcedź. 

Pij 3 razy dziennie po małej filiżance. 
Napar możesz urozmaicić suszonymi malinami i miodem.

Dawniej na polskich wsiach powszechnie zbierano kwiatostany lipowe, używano ich do przyrządzania naparu – jednego z podstawowych napojów zimowych. Kwiat lipowy ma właściwości lecznicze, nie pito go jednak tylko jako lekarstwo na przeziębienie – był codziennym napojem wielu Polaków. Wyparła go herbata, która w XX w. na dobre zagościła się w polskich domach.

Łuczaj Łukasz (2013). Dzika kuchnia. Warszawa: Nasza Księgarnia

Lipa – ciekawostki

Czy wiesz, że Ty także możesz z łatwością nauczyć się strugać lipowe łyżki?
Szczegóły poznasz zaglądając do: Samouczek drewniana łyżka – jak zrobić łyżkę z drewna

Źródła historyczne podają, że w starożytnej Grecji lipa drobnolistna uchodziła za symbol czystości, nadziei i niewinności. Słowianie natomiast czcili ją, uważając za święte drzewo chroniące przed piorunami i złymi duchami. Niekiedy też drzewo lipowe sadzono w ogrodzie na znak narodzin nowego członka rodziny, niektóre źródła podkreślają, że tylko w przypadku narodzin córki.

—

Drewno lipowe jest ulubionym drewnem rzeźbiarzy. Prawie wszystkie rzeźby, które znamy z kościołów, są wykonane z drewna lipowego. Jemu również przypisuje się właściwości uspokajające, dlatego np. w dawnych czasach konstruowano z niego kołyski.

Więcej informacji dot. drewna lipowego znajdziesz w artykule pt. “Drewno lipowe – właściwości i zastosowanie”.

—

We wszystkich językach słowiańskich nazwa tego drzewa brzmi tak samo.

Od lipy wywodzi się wiele innych znanych powszechnie nazw:

• lipiec (kiedyś również lipień, lipnik) – nazwa siódmego miesiąca roku
• Lipnica, Lipno, Lipniki, Wielka Lipa, Lipka, Lipków – nazwy miejscowości
• Lipowa, Lipska – nazwy ulic
• Lipka, Lipska, Lipiec, Lipińska – nazwiska (również moje ;D )

Chcesz z pełną mocą poczuć magię tego drzewa?

Sięgnij po nasz Samouczek drewniana łyżka.

Z kawałkiem drewna lipowego w jednej ręce, a nożem w drugiej, przy kubku gorącej herbaty lipowej, możesz oddać się drewnoterapii.
To doskonały sposób, aby wyciszyć ciało i umysł.

---

---

Powiązane Wpisy