Drewno lipowe – właściwości i zastosowanie

Zaglądam do słownika języka polskiego PWN, wpisuję słowo “lipa”, a następnie czytam:
1. «drzewo o szerokiej koronie, sercowatych liściach i miododajnych, wonnych kwiatach»
2. pot. «oszustwo, kłamstwo»
3. pot. «tandeta»

Z pierwszym określeniem się zgadzam, ale już druga, a szczególnie trzecia definicja budzi mój głęboki sprzeciw. No bo niby na jakiej podstawie lipa ma nam się kojarzyć z tandetą? Bo jest nietrwała i miękka? A jej drewno jest blade i bez wyrazu? Poszperałam więc w sieci i natknęłam się na 2 główne wątki, które tłumaczą, skąd mogło się wziąć to określenie. Jeśli jesteś ciekaw, zajrzyj na koniec artykułu, gdzie podaję więcej szczegółów. Zanim jednak tam dotrzesz, rzuć proszę okiem na pozostałą część artykułu, z której dowiesz się, jakie naprawdę jest drewno lipowe i co możesz z niego stworzyć!

Data publikacji: 10 listopada 2022

Drewno lipowe – właściwości

Drewno to pozyskiwane jest w naszym kraju najczęściej z lipy drobnolistnej (Tilia cordata) lub lipy szerokolistnej (Tilia platyphyllos).

O drzewie lipowym przeczytasz więcej w artykule pt. “Lipa – co to za drzewo”

Zanim zapoznasz się z poniższym opisem, zajrzyj do artykułu objaśniającego budowę drewna: “Fizyczne i mechaniczne właściwości drewna”

Drewno lipowe jest jasne, o żółtawo-białawej barwie. W przypadku starszych okazów mogą pojawić się czerwonawe przebarwienia. Jego rysunek jest dość jednolity, niezbyt charakterny. Na powierzchni zauważalny jest jedwabisty połysk (co odróżnia je od podobnego drewna topoli).

Lipa należy do rodziny drzew rozpierzchłonaczyniowych. Oznacza to niewielką różnicę w przyrostach wczesnych i późnych, co objawia się m.in. niezbyt wyrazistym usłojeniem, a także łatwością obróbki za pomocą dłut.

Lipy to drzewa, których twardziel wyglądem przypomina biel. Cały czas jednak twardziel zachowuje pozostałe cechy typowe dla tego drewna jak np. większą twardość. Biel lipy jest bardziej miękka, jednak ma porowatą strukturę. Twardziel za to pozwala na lepsze wydobycie detali, a skrawana powierzchnia pozostaje gładka i lśniąca.

Drewno z lipy należy do najlżejszych i najbardziej miękkich gatunków. Gęstość wynosi około 490 kg/m3, a twardość (wg Janki) 410 lbf. Niesie to za sobą zarówno korzyści, jak i zagrożenia. Łatwość obróbki to niewątpliwie dobra cecha, jednak słaba odporność na warunki atmosferyczne oraz szkodniki, to niestety spory minus.

Warto także wiedzieć, że drewno lipowe jest łatwe do łupania, choć mało elastyczne.

Lipę suszy się dość łatwo, a wraz ze zmianą temperatury i wilgotności jej wymiary zmieniają się tylko w niewielkim zakresie. Nie ma także tendencji do pękania.

Drewno lipowe – zastosowanie

Obecnie lipa znajduje zastosowanie w wielu różnych obszarach. Jednak ze względu na ograniczoną dostępność, raczej nie wykorzystuje się jej w produkcji masowej. Można za to często ją znaleźć w zakładach rzemieślniczych, gdyż nierzadko używana jest przez rękodzielników.

Co robi się z lipy? Oto najbardziej typowe współczesne zastosowanie tego drewna:

• do rzeźbienia figur i ornamentów (rzeźba przestrzenna, płaskorzeźba)
• do strugania przedmiotów użytkowych (łyżki, kubki, misy, talerze)
• do wyrobu niewielkiej galanterii (zabawki, pudełka, ozdoby)
• do prac modelarskich
• do wyrobu instrumentów muzycznych m.in. harf oraz instrumentów dętych, takich jak flety, klarnety i piszczałki organów (jako drewno rezonansowe)
• do budowy uli
• nadaje się także na woblery
• wykorzystywane jest do wędzenia
• z lipy buduje się m.in. sauny
• jako węgiel drzewny o zastosowaniu m.in. medycznym, jak również kreślarskim
• łyko lipowe służy do wyrobu sznurków, lin, koszyków

W czasach powojennych przez długie lata lipę uznawano za drzewo o znikomej wartości użytkowej. Bardzo miękkie i lekkie, mało wytrzymałe drewno lipowe nie ma większej wartości opałowej i nie nadaje się do celów budowlanych. Również dawniej drewno lipy jako materiał budulcowy czy opałowy było mało cenione. Widać to w źródłach historycznych na przykładzie kwot, jakie płacono za poszczególne gatunki drewna. W cenniku sortymentów drzewnych z 1781 roku za „sztukę lipiny wypróchniałej, zgodnej” płacono 6 złotych, za „sztukę półlipku zdrowego” złotych 5, podczas gdy sztuka dębu na klepkę kosztowała 54 złote (Hedemann 1939). Choć drewno lipowe jest nieprzydatne w budownictwie, wykorzystywane było – i do dziś jest – w pracach stolarskich, tokarskich i snycerskich. Jak pisano u schyłku XVI stulecia: „Lipowe drzewo tu rozmaitym sprawam rzemieślniczym bardzo potrzebne, a prawie w suszy wiekuiste” (Marcin z Urzędowa 1595). Z lipy wykonywano więc drewniane naczynia – łyżki, kubki, miski, talerze, a także koryta, kubły i inne narzędzia gospodarskie. Miękkość drewna lipowego, w połączeniu z małą jego podatnością na wypaczanie wymiarów, czyni je idealnym do zastosowań w rzemiośle artystycznym. Dziś jako pamiątkę pobytu w Białowieży można kupić wyrzeźbionego w lipie żubra, wypalone na desce lipowej obrazy, bądź też wykonane z drewna lipowego szkatułki, chochle, widelce i łyżki do miodu.

Samojlik T., Drzewo wielce użyteczne – historia lipy drobnolistnej w Puszczy Białowieskiej. Rocznik Dendrologiczny Vol. 53. https://encyklopedia.puszcza-bialowieska.eu/dokument/samojlik.pdf 2005 (dostęp: 10.11.2022).

Drewno lipowe to najlepsze drewno do rzeźbienia!

Bezsprzecznie, lipę najbardziej cenią rzeźbiarze i snycerze, gdyż odznacza się wręcz doskonałymi parametrami, które zapewniają łatwe i pierwszorzędne odwzorowanie nawet najdrobniejszych detali. Jej budowa i miękkość powodują, że dłuto przemieszcza się w tej drewnianej materii w przyjemny jednostajny sposób. Co więcej, zazwyczaj nie jest potrzebny do tego pobijak, co czyni rzeźbienie w drewnie lipowym wyjątkowo cichym, miłym, a wręcz uspokajającym. To właśnie dlatego jest to drewno pierwszego wyboru zarówno dla doświadczonych rzeźbiarzy, jak i osób zaczynających swoją przygodę z rzeźbieniem.

Więcej o kojących i uspokajających właściwościach pracy w drewnie lipowym przeczytasz w artykule: “Drewnoterapia – terapia bez recepty”.

Drewno lipowe – obróbka i wykończenie

A teraz to, co rzeźbiarza, czy stolarza może interesować najbardziej. Jak się z lipą należy obchodzić? Powiedziałabym: delikatnie :-).

• Jest to jeden z najlżejszych i najbardziej miękkich rodzajów drewna. Tym samym jego obróbka jest bardzo łatwa, zarówno poprzez skrawanie, jak i łupanie. Właśnie dlatego należy zachować ostrożność, aby niepotrzebnie nie zarysować powierzchni.
  
• Doskonale nadaje się do obróbki za pomocą narzędzi ręcznych, takich jak siekiery, strugi, piły, dłuta, noże.
  
• Cięcie wzdłużne jest bardziej wymagające od poprzecznego. Jeśli jednak posiadamy piłę z odpowiednim uzębieniem (np. Japońską piłę typu Ryoba), nie stanowi to większego problemu.
  
• Lipę można z łatwością kleić, co dodatkowo stabilizuje drewno. Dlatego większe rzeźby dość często powstają z klejonych elementów.
  
• Szlifowanie jest banalnie proste, również ręczne, za pomocą papieru czy płótna ściernego. Ze względu na niewielką twardość jest jednak trudne do polerowania.
  
• Drewno łatwe do barwienia, dobrze się nasyca. Bejcowanie, impregnowanie, czy olejowanie jest łatwe, choć wchłania duże ilości płynów.
  
• Jego jasna barwa sprawia, że dość szybko się brudzi, dlatego warto je zabezpieczać np. olejami. Warto jednak wiedzieć, że jego barwa potrafi wtedy zmieniać się na żółtawo-pomarańczową.

Drewno lipowe – gdzie kupić

Drzewa lipowe zajmują jedynie  0,12% powierzchni będących pod opieką Lasów Państwowych. Stąd też dostępność tego drewna na rynku jest stosunkowo niewielka.
Drewno pozyskiwane jest najczęściej z przydrożnych wycinek i cięć sanitarnych. Są to na ogół duże okazy, które wymagają obróbki w tartaku, gdzie zostają przerobione na tzw. tarcicę. Takie sporych rozmiarów deski lipowe wymagają zarówno dalszego skrawania, jak i często dodatkowego suszenia.

Suche drewno lipowe do rzeźbienia, przycięte na zgrabne kawałki,
znajdziesz w naszym sklepie w kategorii:
drewno krajowe

Jeśli zatem zastanawiasz się, gdzie kupić lipę, to znajdziesz ją w naszym sklepie w formie przygotowanych wstępnie klocków lub deseczek. Jeśli potrzebujesz większych elementów, możesz je z łatwością skleić, co jest dość częstym zabiegiem. Wilgotność tych kawałków oscyluje wokół 15%, co pozwala na ich bezzwłoczną obróbkę. Niektóre z kawałków zostały tak przycięte, aby można było z nich z łatwością wystrugać łyżkę, czy kuksę. Zajrzyj zatem koniecznie do naszego działu https://dluta.pl/drewno-krajowe

A jeśli nie czujesz się na siłach, aby samodzielnie rozpocząć przygodę z pracą w lipie, pomogą Ci w tym nasze zestawy – Samouczki drewniana łyżka.

Ale lipa! – skąd to się wzięło?

A na koniec obiecane rozwiązanie lipnego problemu 😉 Jak zatem powstała konotacja lipy i tandety? Znalazłam dwa takie oto wytłumaczenia:

LIPA w zn. ‘kiepska podróbka, tandeta’ (…) w polszczyźnie jest zapożyczeniem. Otóż w potocznym języku rosyjskim funkcjonowało – i do dziś gdzieniegdzie się zachowało ‐ określenie липа nie tylko w zn. ‘wywar z kwiatu lipowego’, ale również w zn. ‘namiastka’. Dlaczego? Prawdopodobnie dlatego, że lipowa herbatka, którą można było przygotować z własnoręcznie zebranego surowca, była stosowana jako namiastka stosunkowo drogiej, a bardzo lubianej herbaty. Znajdująca się na terenie zaboru rosyjskiego Warszawa przejęła tę LIPĘ z rosyjskiego (…)

https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/toz-to-lipa-panie- (dostęp: 10.11.2022).

“Ale lipa!” znacie to powiedzenie? A chcecie wiedzieć skąd się wzięło? Drewno lipowe od zawsze było wykorzystywane do rzeźbienia, ponieważ jest miękkie i łatwe w obróbce. Wykorzystywano je do podrabiania ważnych pieczęci, którymi zamykano tajną korespondencję. Gdy ktoś zorientował się, że woskowy stempel był odbity wyrzeźbioną pieczęcią, mówił “lipa”… Stąd ponoć wzięło się to powiedzenie określające “ściemę” 😉

https://www.facebook.com/LasyPanstwowe/posts/10155116902447630:0 2017 (dostęp: 10.11.2022).

---

Źródła:

Godet J-D., Atlas drewna, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2008
Vigue J., Prace w drewnie, Wydawnictwo ARKADY, Warszawa 2010
Praca zbiorowa, Technologia drewna, Wydawnictwo REA, Warszawa 2002
https://www.encyklopedia.lasypolskie.pl/doku.php?id=d:drewno-lipy (dostęp: 10.11.2022).
https://www.wood-database.com/european-lime/ (dostęp: 10.11.2022).

---

Powiązane Wpisy