Skoro tu zaglądasz, to rzeźbisz. A jeśli rzeźbisz, to zapewne uwielbiasz spędzać godziny z dłutem w ręce, wpatrując się w fakturę drewna, czując jego zapach i słysząc odgłos skrawanych wiórów. To jest Twój świat, który sprawia Ci niesamowitą przyjemność i satysfakcję. Jednak raz na jakiś czas musisz opuścić tę przyjemną przestrzeń i zająć się zupełnie inną materią: metalem! I tutaj pojawia się wyzwanie, bo szlifowanie metalu to zupełnie inna bajka, która nie do końca Ci się podoba. I wiesz co, wcale Ci się nie dziwię, bo mam tak samo! Uwielbiam rzeźbienie, a ostrzenie traktuję jak zło konieczne. Dlatego właśnie staram się, aby było ono jak najszybsze i najprostsze oraz zabierało jak najmniej czasu. Jeśli chcesz poznać moje metody, przeczytaj koniecznie ten artykuł!
Data publikacji: 31 lipca 2019
Spis treści:
- Czym jest ostrzenie?
CZYM JEST OSTRZENIE?
W dużym skrócie to szlifowanie metalu za pomocą materiału ściernego na zbiegu dwóch jego płaszczyzn, w celu uzyskania jak najcieńszej i równej krawędzi. Mimo że na pierwszy rzut oka dłuto może wydawać się ostre, pod mikroskopem zauważymy, że cząsteczki metalu nie tworzą idealnie równej linii. Praca nienaostrzonym narzędziem będzie skutkować nieefektywnym procesem ścinania włókien, dającym w rezultacie chropowatą i poszarpaną powierzchnią. W tym przypadku warto sięgnąć po odpowiednie materiały ścierne w postaci naturalnych lub syntetycznych kamieni wodnych, olejowych, czy osełek diamentowych.
RODZAJE STALI A OSTRZENIE
Stal to stop żelaza, węgla i innych pierwiastków oraz związków chemicznych. Skład chemiczny stopu stali wpływa bezpośrednio na jej właściwości.
• CHROM – ogranicza proces korozji
• KRZEM I WANAD – wzmacniają strukturę stali
• MANGAN – zwiększa twardość i jednocześnie kruchość stali
Jeśli stal zawiera tego typu domieszki w dużych ilościach, będzie określana jako STAL STOPOWA (nazywana też narzędziową). Jeśli jednak w składzie dominuje zawartość węgla, mamy do czynienia ze STALĄ NIESTOPOWĄ(węglową), której cechą charakterystyczna jest niezwykła twardość i brak odporności na korozję, przez co wymaga dodatkowego zabezpieczenia.
Twardość stali określa się za pomocą skali Rockwella i wartości HRC, w przypadku dłut będzie to zakres od 52 do 68 HRC. Im twardsza stal, tym ostrzejsze ostrze, jednak trzeba poświęcić mu znacznie więcej czasu i uwagi. Po właściwym naostrzeniu dłuto na dłużej zachowa swoje właściwości.
W ofercie sklepu dluta.pl znajdziesz zarówno dłuta wykonane ze stali stopowej, jak i niestopowej.
OSEŁKI
Na rynku istnieje sporo osełek i materiałów ściernych do stali. W celu ułatwienia Ci wyboru, poniżej przedstawiamy kilka podstawowych typów z uwzględnieniem ich zalet i wad.
• KAMIENIE OLEJOWE (NATURALNE I SYNTETYCZNE)
To osełki o najdłuższej tradycji z Zachodnim rzemiośle. Zaliczające się do tej grupy kamienie Arkansas do ostrzenia wykorzystywano już od drugiej połowy XX w. Ich zaletą i jednakowo wadą jest bardzo wysoka twardość. Z jednej strony dzięki niej kamień wolno się ściera i nie wymaga częstej regeneracji, z drugiej szlifuje bardzo wolno, co od użytkownika wymaga sporo cierpliwości. Do kamieni olejowych, jak sama nazwa wskazuje, niezbędny jest olej, który zakonserwuje ostrze dłuta oraz nie narazi go na korozję, co jest bardzo prawdopodobne w przypadku stosowanie wody. Wszystkie kamienie olejowe można stosować zarówno do stali stopowej, jak i niestopowej. Na kamieniach Arkansas można również ostrzyć stale HSS i nierdzewne.
• KAMIENIE WODNE (NATURALNE I SYNTETYCZNE)
To narzędzie do ostrzenia, którego skład jest bardzo podobny do powyżej omówionych kamieni olejowych (w obu przypadkach materiał ścierny to najczęściej korund, czyli tlenek glinu lub węglik krzemu), różnią się jednak materiałem wiążącym. W przypadku kamieni wodnych naturalnych i syntetycznych jest on bardziej miękki i miałki co powoduje szybsze ścieranie i potrzebę częstszej regeneracji. Użycie osełki tego typu daje jednak szybsze efekty. Przeznaczenie kamieni wodnych syntetycznych i oraz naturalnych to głównie stal niestopowa.
• OSEŁKI DIAMENTOWE
Wykonane z diamentowego pyłu naniesionego na metalową płytkę. Ich cechą charakterystyczną jest niezwykła twardość. Mimo to ostrzą bardzo szybko, nie wymagają żadnej regeneracji, nie tracą kształtu i będą służyć Wam przez bardzo długi czas. Zaleca się używanie ich z wodą, w przypadku mniejszych osełek dopuszcza się ostrzenie na sucho. Wszystkie wymienione tu zalety mają jednak swoją cenę, co dla wielu może wydać się sporą wadą. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że do osełek diamentowych nie trzeba dokupować dodatkowych akcesoriów, ich cena przestaje być wygórowana. Pamiętaj, że podczas używania diamentów należy stosować znacznie mniejszą siłę nacisku. W celu zachowania ich właściwości nawet na kilkanaście lat, regularnie czyść osełkę pod bieżącą wodą.
OSTRZENIE – ETAPY I WYBÓR GRANULACJI
Granulacje dzielą się w następujący sposób:
- 80-700 – ostrzenie zgrubne – do zniszczonych, wyszczerbionych lub zardzewiałych ostrzy, a także znaczącej zmiany kąta ostrza lub jego kształtu.
- 800-3000 – ostrzenie wstępne i właściwe – to faza ostrzenia, w której nadajemy ostrzu odpowiedniego kształtu i szlifujemy je aż do osiągnięcia najcieńszej krawędzi. Podczas tego procesu powstaje grat, czyli tzw. grzebień z opiłków.
- 4000-6000 – usuwanie gratu, polerowanie – najpierw usuwamy pozostałe na ostrzu opiłki, następnie przechodzimy do polerowania powierzchni ostrza z obu stron. Działanie to ma na celu wyrównanie mikro nierówności. Jeśli chcesz by Twoje dłuto, było naprawdę ostre, nie pomijaj tego etapu.
- powyżej 8000 – polerowanie – krok ten można przeprowadzić zarówno na miałkim kamieniu, jak i naturalnej skórze lub tarczy filcowej, pamiętając o konieczności zastosowania pasty o odpowiedniej granulacji.
Podsumowując, by odpowiednio naostrzyć dłuto potrzebne Ci będą trzy granulacje: do ostrzenia zgrubnego, właściwego oraz polerowania.
KSZTAŁTY I WIELKOŚCI OSEŁEK
Większość osełek produkuje się w kształcie prostopadłych bloczków, o jednej lub dwóch płaskich, przygotowanych do pracy powierzchniach. Kamienie o takich kształtach idealnie sprawdzą się podczas ostrzenia dłut płaskich oraz zewnętrznej strony dłut profilowych. Trzeba pamiętać też o wielkości, im większe dłuto, tym większego rozmiaru kamienia będziesz potrzebował. Do naostrzenia dłut profilowych niezbędne okażą się także kamienie o nieregularnym kształcie, takie jak multiform, umożliwiające ostrzenie nawet w najwęższych zakamarkach ostrza.
JAK CZĘSTO OSTRZYĆ DŁUTA?
Zazwyczaj pierwsze ostrzenie jest potrzebne już przed pierwszym użyciem, ponieważ producenci dostarczają narzędzia naostrzone wyłącznie wstępnie.
Pod jakim kątem rozpocząć ostrzenie?
Ostrze do rzeźbienia w miękkim drewnie wymaga kąta ok. 15-25 °, natomiast jeśli planujemy pracę w twardszym materiale, zaleca się kąt 25-35 °. Odpowiedni kąt zależy też od rodzaju stali oraz szerokość ostrza (im węższe dłuto, tym mniejszy kąt). Dłuto naostrzone przez producenta zazwyczaj ma 20-27 °. Nie musisz każdorazowo zmieniać kąta, wystarczy wykonać tzw. Mikrofazę, czyli korektę ostrza na niewielkiej odległości.
Kiedy dłuto jest stępione?
Gdy podczas pracy zauważysz, że dłuto coraz trudniej wgryza się w drewno, zostawia nierówności, zadziory, czy luźne włókna, to znak, że pora na przeostrzenie lub przepolerowanie ostrza. Zalecamy, by po każdym kwadransie ciągłej pracy dłuto ostrzyć przez 0,5-1 min. Im częściej będziemy wykonywali takie odświeżenie, tym mniej wysiłku będzie nas to kosztować.
STANOWISKO DO OSTRZENIA
• czysta, równa powierzchnia (np. drewniany blat)
• podkładka ze sklejki z dwoma listewkami utrzymującymi kamień w miejscu
• szmatka do wycierania dłut
• olej do konserwacji
• rynienka a wodę
• wzornik do pomiaru fazy
• prowadnik do dłut płaskich
• kratka / płytka do regeneracji kamieni.
KONSERWACJA I DBAŁOŚĆ O NARZĘDZIA
By ochronić dłuta przed korozją nie wystarczy wytrzeć ich do sucha. Po oczyszczeniu nasmaruj stalową część dłuta olejem lub innym środkiem zapobiegającym rdzewieniu. Jeśli Twoje dłuto już jest pokryte rdzą, bez problemu usuniesz ją za pomocą japońskich gumek. Do czyszczenia ostrzy oksydowanych i matowych używaj pasty Gundel-Putz.
Dbając o narzędzia, pamiętaj też o kamieniach, one również ulegają zniszczeniu i wymagają regeneracji kratką lub specjalnym kamieniem do wyrównywania powierzchni.
TECHNIKA OSTRZENIA DŁUTA PŁASKIEGO
1. Najpierw wyrównujmy spodnią stronę ostrza – dłuto trzymamy płasko, fazą do góry i naciskając na nie, równomiernie przesuwamy je wzdłuż powierzchni kamienia. W ten sposób wystarczy przygotować powierzchnię w zakresie ok. 1 cm od krawędzi tnącej, pozostała część dłuta może mieć wykończenie fabryczne.
2. Następnie odwracamy dłuto i ostrzymy, przesuwając je po kamieniu w przód i tył. Należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego kąta. Możemy pracować na całej szerokiej fazie lub tylko wykonać tzw. mikrofazę, która wzmocni krawędź tnącą. Powinna być ona o 3-4 ° większa od podstawowego kąta ostrza.
Powtarzamy proces na coraz bardziej miałkich kamieniach do osiągnięcia pożądanego efektu.
TECHNIKA OSTRZENIA DŁUTA PROFILOWEGO PÓŁOKRĄGŁEGO
1. Dłuta profilowe w pierwszym kroku ostrzymy na bloku. W przypadku dłut półokrągłych można to robić na wiele sposobów.
Możemy np. „rysować” na kamieniu „ósemkę”, jednocześnie przechylając dłuto z boku na bok. Należy jednak pamiętać, że przesuwając dłuto po kamieniu, musimy podążać za profilem krawędzi i narzędzia. Powtarzamy ten proces na coraz bardziej miałkich kamieniach, aż do osiągnięcia pożądanego efektu.
2. W drugim etapie należy wykończyć wewnętrzną krawędź dłuta profilowego, co omówiono w kolejnym punkcie.
TECHNIKA OSTRZENIA DŁUTA PROFILOWEGO TYPU „V”
1. W przypadku dłut typu „V” każdą ze ścian ostrzymy jak dłuto płaskie, przesuwając je w przód i w tył po kamieniu.
2. Następnie ostrzymy wierzchołek ostrza, przesuwając go na boki, traktując jak wąskie dłuto półokrągłe.
Proces powtarzamy na coraz bardziej miałkich kamieniach aż do osiągnięcia pożądanego efektu.
WYKAŃCZANIE DŁUT PROFILOWYCH PÓŁOKRĄGŁYCH I TYPU „V”
1. Do wykończenia dłuta profilowego niezbędne są kamienie profilowe, np. kamienie multiform(zaokrąglone do dłut półokrągłych i trójkątne do dłut typu „V”) Za pomocą tych kamieni usuwamy grat powstały wewnątrz łuku ostrza. Przesuwamy kamieniem po wewnętrznej stronie ostrza (okrągłą stroną w przypadku dłuta półkolistego lub trójkątną w przypadku dłut typu „V”). Tylną (płaską) stronę większych kamieni multiform można wykorzystać do ostrzenia mniejszych dłut.
Do wykończenia dłut profilowych można także wykorzystać diamentowe osełki stożkowe lub w formie pilników, które są trwalsze i nie wymagają użycia wody, przez co są łatwiejsze w użyciu.
Jeśli szukasz więcej informacji na temat ostrzenia dłut rzeźbiarskich, chcesz sprawdzić, jak cały proces wygląda w praktyce, koniecznie obejrzyj nasz film:
Zachęcamy również do wydrukowania naszej broszury informacyjnej, w której znajdziesz wszystko na temat ostrzenia dłut rzeźbiarskich. Koniecznie zabierz ją ze sobą do warsztatu.
Autor: zespół DLUTA.PL
Dzień dobry, swego czasu kupiłam różne dłuta. Z 20sztuk😄. Część z nich od nowości była już tępa. Ponieważ wyznaję zasadę, że nie wyrzucam rzeczy, jeśli można je “reanimować ” postanowiłam i im dać szansę. Czy mogłaby Pani polecić kilka niedrogich kamieni do ostrzenia zarówno ” U”wek jak “V” ek?
Bez nich moje dłuta są bezużyteczne.
Dziękuję serdecznie!
Pani Agnieszko, dużo zależy od wielkości tych dłut. Najłatwiej będzie, jeśli skontaktuje się Pani z nami mailowo: info @dluta.pl i prześle nam np. zdjęcia tych dłut. Wtedy będziemy mogli dobrać odpowiednie osełki.
Pozdrawiam
Agnieszka Baraniok-Lipińska
Super materiał rozjaśnił mi co nie co, bo nie mam tak wielkiej i elokwentnej wiedzy jak co nie którzy komentatorzy przede mną. Uważam, że bardzo przydatny. Dobrym by było coś więcej napisać odnośnie ostrzenia na ostrzałkach wodnych wolno obrotowych i ustawianiu tych katów na drewna miękki i twarde.
Pozdrawiam bardzo serdecznie.
Dziękujemy za sugestie 🙂
Witam serdecznie, do części merytorycznej nie mogę mieć zastrzeżeń, ponieważ dopiero zaczynam przygodę z dłutami, ale w części poświęconej stalom na dłuta zawiera się głównie wierutne pie***…
Zacznę od końca – stale narzędziowe są stopowe i niestopowe. Dodatki stopowe nie determinują tego podziału. Z resztą nawet stale niestopowe zawierają niewielkie ilości dodatków stopowych, jednak w tym przypadku to nie one mają decydujący wpływ na właściwości stali, a zawartość węgla i stan obróbki cieplnej.
Co do stali stopowych sytuacja się znacząco komplikuje, ale faktycznie w stalach narzędziowych do pracy na zimno głównymi dodatkami stopowymi są chrom, wanad, mangan i krzem.
Co do samych pierwiastków to:
Chrom – poprawia odporność na korozję, ale od zawartości 10,5%, a tak porządnie to od 13% – jednak nie to jest jego celem w stalach narzędziowych. Chrom w stalach narzędziowych przede wszystkim poprawia hartowność, umożliwiając hartownie w oleju lub nawet powietrzu (gazie). Poza tym tworzy węgliki chromu zwiększające twardość stali i odporność na ścieranie.
Wanad – jego rola w stalach narzędziowych do pracy na zimno jest właściwie identyczna jak chromu. Dodatkowo oba te pierwiastki opóźniają rozpad martenzytu i spadek twardości po odpuszczaniu.
Krzem – jego dodatek w stalach podnosi granicę plastyczności i zwiększa sprężystość stali. Jednak równocześnie zmniejsza odporność na zużycie, stąd jego ograniczony dodatek.
Mangan – dodatek tego pierwiastkach w stalach perlitycznych, a takimi w większości są stale narzędziowe do pracy na zimno, powoduje wzrost twardości, wytrzymałości i granicy plastyczności, powodując jednak jak krzem, zmniejszenie odporności na zużycie. W przypadku manganu mówienie o zwiększeniu kruchości jest trochę nietrafione – polecam przykład stali (staliwa) Hadfielda. Co prawda tu znaczącą różnicą jest jej struktura, gdyż jest austenityczna – mangan stabilizuje austenit podczas przemian fazowych.
Bardzo dziękujemy za wyczerpujący komentarz, jesteśmy pod wrażeniem Pana wiedzy. Jednak ze względu na to, że tak rozległa wiedza nie jest potrzebna do ostrzenia, to niektóre informacje zawarte w naszych materiałach zostały uproszczone do niezbędnego minimum. W opracowywaniu naszych materiałów bazujemy na informacjach otrzymanych od naszych dostawców, a także korzystamy z fachowych stron dotyczących ręcznej obróbki drewna. Naszym celem nie jest propagowanie informacji dotyczących stali, a jedynie nakreślenie użytkownikom problemu odpowiedniego doboru materiałów ściernych. Jeszcze raz bardzo dziękujemy za wnikliwą analizę naszego artykułu, obiecujemy wyciągnąć z niej odpowiednie wnioski. Mamy też nadzieję, że w zakresie samego ostrzenia znajdzie Pan u nas wartościowe informacje.