Cyklina, gładzica, a dawniej często skrobaczka – to chyba najbardziej enigmatyczne narzędzie stolarsko-renowatorskie. Niby zwykły kawałek stali, ale podobno skrywa w sobie nie jedną tajemnicę! Wielu o niej słyszało, wielu ma ją nawet w swoim warsztacie, jednak nadal do końca nie wie, jak jej używać i przede wszystkim jak przygotować ją do pracy! Dzisiaj mój znajomy zdradził mi, że jego cyklina do drewna już od 3 lat czeka na swój moment, jednak nadal nie do końca wie, jak ją obudzić z letargu. Jeśli więc chcesz dowiedzieć się, co zrobić, aby w Twoją cyklinę wstąpiła nowa niesamowita energia, ten artykuł jest właśnie dla Ciebie!
Data publikacji: 23 czerwca 2023
Cyklina do drewna – co to takiego?
Cyklina, znana także jako gładzica (dawniej również cykla, cyklinga, skrobaczka) to wyjątkowe narzędzie, które kryje w sobie niezwykłą moc! Być może uważasz, że cyklina to nijaka blaszka, która posłuży Ci wyłącznie do skrobania farby lub lakieru. Nic bardziej błędnego! Wiedz bowiem, że jest to zaledwie ułamek jej możliwości.
Dość często bywa porównywana, a wręcz używana jako skrobak, jednak absolutnie nim nie jest. Posiada (a może raczej powinna posiadać) ostrze, którego nie widać, a które potrafi dużo więcej niż niejeden stolarski strug, czy skrobak. Przez wielu uważana za najważniejsze narzędzie w ich warsztacie i pewnie przez jeszcze większą grupę znienawidzona za swoją nieoczywistość.
Używają jej zarówno renowatorzy, jak i stolarze, rzeźbiarze, lutnicy, czy modelarze itp. W sumie to może tylko cieśla nie musi jej mieć w swoim warsztacie.
Spróbujmy zatem kolejno rozprawić się z tym najbanalniej wyglądającym narzędziem, które po odpowiednim przygotowaniu potrafi zdziałać cuda.
Do czego służy cyklina?
W Polsce przyjęło się traktować cyklinę przede wszystkim jako skrobak do mebli. Służy głównie do zdzierania farb, lakierów, oczyszczania z kleju i innych nawarstwień. I jest to jak najbardziej poprawna funkcja cykliny. Jednak, dlaczego w takim razie nazywa się ją cykliną do drewna? A nie cykliną do farby? No właśnie dlatego, że posiada ona drugie, zdecydowanie bardziej wyrafinowane przeznaczenie! Cyklina w międzynarodowym świecie tzw. woodworkerów to chyba najbardziej szanowane narzędzie stolarskie do ostatecznego wygładzania powierzchni drewna! Nie papier ścierny, skrobak, czy nawet strug, tylko właśnie cyklina jest w stanie pozostawić powierzchnię drewna ekstremalnie gładką!
Jak to się dzieje, że taki skrawek stali potrafi takie rzeczy? Otóż jej specyficzna konstrukcja pozwala ścinać włókna drewna tak precyzyjnie i pod takim kątem, że radzi sobie nawet z najbardziej zakręconym i trudnym drewnem, nie powodując w jego strukturze wyrwań. Używa się więc jej na ostatnim etapie wykańczania drewna lub kiedy żaden strug nie daje rady.
Jakie korzyści daje cyklina do drewna?
- Cyklina jest bardzo uniwersalna, bo możemy nią zarówno zeskrobać stary klej, usunąć farbę, wyrównać powierzchnię, jak i wygładzić wierzchnią warstwę drewna.
- Porównując z papierem ściernym, cyklina nie tworzy pyłu. Podczas skrawania drewna powstają cieniuteńkie wióry, więc możesz jej używać dosłownie wszędzie tam, gdzie niewskazane jest zapylenie. I to bez maski!
- Cyklina starannie przycina włókna drewna, a nie rozrywa ich, jak robi to papier ścierny, dlatego efekt wykończenia drewna jest dużo lepszy.
- Jeśli zestawić ją ze szlifierką, to praca gładzicą jest niesamowicie cicha. Słychać tylko strugane drewno.
- Cyklina nie wymaga prądu, więc jesteś zupełnie niezależny od kabli i akumulatorów.
- Cyklina jest długowieczna i tania. Wymaga co prawda kilku akcesoriów do ostrzenia, ale są one na tyle uniwersalne, że wykorzystasz je też do innych celów.
Kształty i wielkości cyklin do drewna
Niezależenie od tego, do czego chcesz użyć cykliny, musisz podjąć kilka istotnych decyzji. Pierwsza z nich dotyczy jej kształtu.
- Cyklina prostokątna – najbardziej podstawowa cyklina, służy głównie do pracy na płaskiej powierzchni drewna (np. na blatach stołów). W przypadku usuwania nawarstwień da radę także na powierzchniach wypukłych jak tralki, nogi krzeseł itp.
- Cyklina wklęsła/wypukła – posiada dwie krótkie krawędzie o sporej krzywiźnie, które służą do pracy na wypukłych i wklęsłych powierzchniach drewna (np. na poręczach schodów, tralkach, nogach krzeseł i stołów). Dwie pozostałe krawędzie są proste i można je wykorzystać do powierzchni płaskich. Jednak ze względu na konieczność uginania cykliny podczas pracy, jej zakrzywione krawędzie będą to znacząco utrudniać.
- Cyklina „łabędzia szyja”, zwana niekiedy „gęsią szyją” lub cykliną francuską – nawiązuje swoim kształtem do tzw. krzywika francuskiego, czyli szablonu do kreślenia linii krzywych. Cyklina ta, dzięki kombinacji wielu krzywych wypukłych i wklęsłych, doskonale sprawdza się w pracach na różnych profilowanych powierzchniach. Można ją stosować np. przy detalach snycerskich, czy do oczyszczania wnętrza rzeźbionych łyżek.
- Cyklina „beczka” – posiada dwie długie wypukłe krawędzie, każda o innym promieniu tej krzywizny. Doskonale sprawdzi się do dużych powierzchni wklęsłych, takich jak np. siedziska krzeseł, czy rzeźbione misy.
Istnieją jeszcze inne cykliny o bardziej skomplikowanych kształtach, jednak są one kombinacją tych omówionych powyżej i ich funkcja jest również bardzo zbliżona.
Kolejnym krokiem jest wybór wielkości cykliny, który zależy bezpośrednio od naszych potrzeb. Do renowacji, czy prac stolarskich najczęściej wybierane są cykliny o wymiarach ok. 150 x 50-65 mm.
Jednak już prace bardziej precyzyjne, jak np. prace lutnicze, snycerskie, czy modelarskie będą wymagały mniejszych gładzic, takich jak np. Zestaw małych cyklin szwedzkich, czy Zestaw cyklin mini.
Grubość i twardość cyklin do drewna
Czas na kolejny krok, czyli wybór grubości cykliny. Na rynku dostępne są cykliny o grubościach w zakresie od 0,25 mm do 1 mm, a niekiedy nawet grubsze. Im grubsza cyklina, tym bardziej zgrubne i agresywne jej działanie. Można przyjąć, że cykliny o grubości do 0,6 wykorzystuje się do ostatecznego wygładzania, wręcz polerowania drewna. Natomiast te powyżej 0,6 mm stosuje się zazwyczaj do usuwania powłok malarskich lub wstępnego wyrównywania drewnianej powierzchni.
Na samym końcu powinieneś wybrać producenta. Cykliny różnią się przede wszystkim rodzajem stali, a co najważniejsze jej twardością. Twarda stal lepiej utrzyma wypracowany rąbek, będzie jednak trudniejsza do zaostrzenia.
- Cykliny KIRSCHEN wykonano ze stali o twardości 42-44 HRc
- Cykliny NAREX wykonano ze stali o twardości 45 HRc
- Cykliny francuskie są najtwardsze, bo hartowane do 50 HRc
Jak działa cyklina do drewna?
Aby gładzica mogła zadziałać, wymagane jest stworzenie na jej krawędzi tzw. rąbka (zwanego także zadziorem, a niekiedy także drutem). Jest to mikro ostrze, dzięki któremu cyklina tnie, a nie skrobie. W zależności od potrzeb może ono być mniej lub bardziej dopracowane.
Przy pracy zgrubnej, jaką jest np. usuwanie powłok malarskich, może się okazać, że wystarczy jedynie wstępnie przygotować krawędź cykliny, a efekt będzie satysfakcjonujący.
Jednak jeśli używasz cykliny do ostatecznego wygładzania drewna, to musisz już bardziej się postarać i stworzyć rąbek równy, mocny, trwały i zarazem ostry.
Czy nowa cyklina do drewna wymaga ostrzenia?
W procesie produkcji cyklina wykrawana jest mechanicznie z wielkich arkuszy stali, więc fabrycznie nowa cyklina rzadko kiedy posiada odpowiednią krawędź, szczególnie taką, która pozwoli na precyzyjne wykończenie powierzchni.
Niekiedy w nowej cyklinie czuć pod palcami pewien zadzior, który powstał podczas cięcia, jednak jest on nierówny, niestabilny i nietrwały. Być może uda się nim zeskrobać trochę farby, jednak istnieje duże niebezpieczeństwo, że pokaleczy on obrabianą powierzchnię.
Dlatego też niezbędne jest odpowiednie przygotowanie nowej cykliny przed rozpoczęciem pracy.
Jak ostrzyć cyklinę do drewna?
Przygotowanie ostrza to podstawowa umiejętność, którą musisz posiąść, jeśli chcesz używać tego narzędzia. Wiem, że wiele osób obawia się tego zajęcia i unika go jak tylko może. Wiem dlatego, że sama kiedyś do tej grupy należałam. Jeśli jednak zaopatrzysz się w podstawowe akcesoria i poznasz odpowiednią technikę, to przekonasz się, że nie taki diabeł straszny…
Szczegóły dot. ostrzenia cyklin prostokątnych znajdziesz w artykule pt. “Ostrzenie cyklin do drewna – poradnik krok po kroku”
Szczegóły dot. ostrzenia cyklin profilowych znajdziesz w artykule pt. “Jak używać i jak ostrzyć cyklinę typu “łabędzia szyja”?”
Jak używać cykliny ręcznej?
POCHYLENIE I UGIĘCIE CYKLINY
Podczas pracy cykliną (niezależnie od jej kształtu) wymagane jest pochylenie jej do przodu, aby ostrze, które utworzone zostało pod kątem, mogło efektywnie ścinać cienkie warstwy materiału. Kąt pochylenia należy dostosować do konkretnego ostrza, wystarczy wyczuć, w którym momencie cyklina najlepiej “wgryza” się w materiał.
Prawidłowo zaostrzona cyklina tworzy cienki wiór, a nie pył. Oczywiście, jeśli Ci to odpowiada, możesz skrawać tworząc pył, jednak nie będzie to już tak szybkie i skuteczne.
Cyklina prostokątna podczas pracy wymaga dodatkowo ugięcia. W tym celu trzymając cyklinę oburącz, naciskaj ją kciukami, jednocześnie delikatnie pochylając i przesuwając ją do przodu. Ugięcie nie powinno jednak być zbyt mocne, gdyż zakrzywiona cyklina nie ściąga równej warstwy, tylko tworzy delikatną rynienkę w strukturze drewna.
Możesz także używać cykliny, ciągnąc ją do siebie. W tym wypadku nie stosuje się już ugięcia, jeśli jednak obawiasz się, że narożniki cykliny zarysują powierzchnię, możesz je delikatnie zaokrąglić pilnikiem.
Uchwyt do cyklin VERITAS będzie bardzo pomocny, gdy dużo pracujesz cykliną. Długie uginanie jest wyczerpujące, a poza tym intensywnie używana cyklina się mocno nagrzewa. Uchwyt znacząco ułatwi proces skrawania.
KIERUNEK SKRAWANIA CYKLINĄ
Kiedy wykorzystujesz cyklinę do usuwania farby, nie musisz martwić się kierunkiem skrawania. Jednak jeżeli chcesz skrawać nią powierzchnię drewna, musisz zwrócić uwagę na kierunek pracy.
Pierwsza zasada mówi, że należy prowadzić cyklinę wzdłuż włókien drewna. Skrawanie w poprzek włókien jest bardzo trudne, wręcz niemożliwe.
Wg drugiej zasady, należy deskę ułożyć w taki sposób, aby pracować “z włóknem“, gdyż skrawanie w przeciwnym kierunku może uszkodzić drewno, powodując niekontrolowane wyrwania.
Używając cykliny, należy jak najbardziej kierować się powyższymi zasadami. Jednak w mniej oczywistych sytuacjach, kiedy słoje bywają bardziej faliste, spiralne, czy splątane, należy działać z dużą uważnością. Nie jest wtedy łatwo wyczuć, w którą stronę należy gładzić drewno.
Do jakiego drewna można stosować cyklinę?
Cyklinę można stosować do skrawania każdego rodzaju drewna, nie zawsze jednak będzie ona działała równie efektywnie. Ze względu m.in. na wysoki kąt skrawania, zdecydowanie lepszy rezultat osiągniesz na twardych gatunkach, w przypadku których możesz uzyskać wręcz lustrzany efekt!
Pamiętaj jednak, że kiedy rozpoczniesz skrawać drewno, nie od razu pojawi się równy wiór. Tak samo, jak w przypadku struga, kilka pierwszych ruchów musi na tyle wyrównać powierzchnię, żeby cyklina mogła ściąć równą warstwę drewna. Dlatego też nie zrażaj się, jeśli Twoja cyklina pomimo rąbka tworzy pył. Najprawdopodobniej musisz cierpliwie skrawać, aż w pewnym momencie pod ostrzem zaczną zawijać się delikatne wióry.
Różne rodzaje cyklin,
a także akcesoria do ich ostrzenia
znajdziesz w naszym sklepie:
www.dluta.pl/cykliny
Autorka tekstu:
Agnieszka Baraniok-Lipińska
Od ponad 20 lat prowadzę sklep specjalizujący się w sprzedaży narzędzi do ręcznej pracy w drewnie. Jednak nie tylko sprzedaję te narzędzia, ale przede wszystkim sama ich używam! Choć w swoim warsztacie spędzam długie godziny, gdzie rzeźbię, strugam, szlifuję, wiercę, piłuję, to nadal uważam, że jestem dopiero na początku swojej przygody z drewnem.
Dzięki tej praktyce o narzędziach wiem prawie wszystko, ale przede wszystkim rozumiem potrzeby klientów, szczególnie tych, którzy tak jak ja dopiero się uczą.
Kilka lat temu wpadłam na pomysł Samouczków Rzeźbiarskich – zestawów do samodzielnej nauki rzeźbienia i strugania drewna. W 2021 roku stworzyłam mój pierwszy autorski projekt: serię Samouczek drewniana łyżka, który podbił serca naszych klientów. Obecnie pracuję już nad kolejną serią.