Struganie a puste przebiegi
Często wspominam słowa mojego ojca, który powtarzał mi z maniakalną częstotliwością – “nie rób pustych przebiegów”. Myślałem, że to po prostu jego wrodzona złośliwość. Dzisiaj rozumiem, że w ten sposób ojciec zdradził mi tajemnicę rzemieślników przekazywaną z pokolenia na pokolenie – ludzi, którzy pracują rękoma, mięśniami a przede wszystkim głową.
Mój staruszek uczył mnie jak budować domy, a nie meble. Jak więc ma się ta zasada do stolarstwa?
Oj, ma się…
Posłuchajcie.
Zapytany o to, jaki strug kupić na początek – ten jeden jedyny – byłbym w kropce. Pewnie zapytałbym – “tylko jeden?”. Trzeba zdać sobie sprawę, że ręczne wymiarowanie materiału nie jest w żaden sposób odpowiednikiem procesu maszynowego. To proces, który jest wyjątkowy. Proces, który wykonuje się w krokach, używając do tego celu sekwencji strugów o różnym przeznaczeniu.
W celu uzyskania płaskiej i gładkiej powierzchni – zaczynając od materiału niestruganego – to sekwencja 3 – 4 strugów. Oczywiście – nie jest to jedyny sposób na wymiarowanie drewna, ale sądzę, że jest to sposób, który najlepiej objaśnia istnienie całej gamy różnych strugów płaszczyznowych.
Zdzierak (ang. scrub plane) – krótki, wyposażony w mocno łukowate ostrze i szerokie usta. Służy do wstępnego usunięcia najwyższych punktów deski, małych obszarów, które w największym stopniu sprawiają, że deska nie jest płaska. Często również, za pomocą techniki trasowania (czyli usuwania materiału w kierunku prawie prostopadłym do krawędzi) pozbywamy się materiału na wypukłej części deski.
Strug uniwersalny (ang. Jack plane, No 5) – dłuższy strug, wyposażony w ostrze o mniejszym łuku. Często nawet minimalnym co sprawia, że narzędzie jest bardziej uniwersalne. Posiadając pewne doświadczenie można tym strugiem wykonywać różne zadania. W naszej sekwencji jest to narzędzie mające za zadanie usunąć wyżłobienia pozostawione przez zdzieraka i wstępne wypłaszczenie powierzchni.
Spustnik (ang. jointer plane) – strug długi z szerokim ostrzem. Ostatecznie wypłaszcza powierzchnię i krawędzie.
Gładzik (ang. smoothing plane) – krótki strug wyposażony w precyzyjnie ustawione ostrze. Minimalny zbiór pozwala na dokładne wygładzenie powierzchni.
Dlaczego sekwencja strugów jest tak istotna? Czy jest to spisek producentów narzędzi?
Wydajna praca narzędziami ręcznymi polega na oszczędnym gospodarowaniu energią. Energią naszych mięśni. Wiem z doświadczenia, że wszystkie powyższe czynności jestem w stanie wykonać za pomocą No5 (mniej lub bardziej dokładnie – włącznie z wygładzeniem).
Pięknie – zatem na taką odpowiedź wszyscy czekają…
Pięknie, ale po wyrównaniu metrowej deski osoba bez kondycji maratończyka ma mroczki przed oczami – sekwencja strugów przyspiesza pracą i sprawia, że wydatek energetyczny jest znacznie niższy. Chodzi o to, aby usuwać materiał tylko tam, gdzie jest to niezbędne. Dlatego na początku stosujemy strug zdzierak. Gdybyśmy zaraz po zdzieraku użyli gładzik, musielibyśmy mocno się namęczyć, aby odpowiednio wypłaszczyć powierzchnię deski – dlatego po zdzieraku stosujemy najpierw krótszy spustnik (No6 – “foreplane”, albo No5 “Jack plane”), potem dłuższy, 60 cm. i więcej (No7 lub No8 w nomenklaturze Stanleya).
Po co więc gładzik jeżeli właściwie ustawiony No 5 jest w stanie strugać na całkiem gładko? Ze względu na precyzję – gładzik to najbardziej precyzyjny ze strugów. Ostrze powinno być płaskie albo minimalnie łukowate – i super ostre.
Ta sama zasada oszczędności ruchów obowiązuje w każdym rzemiośle. Jej wpojenie jest częścią treningu/nauki zawodu. Oczywiście w szkole tego nie uczą. To zasada, której uczą pot zalewający oczy i ból pleców. Zakwasy i odciski. Najlepsi nauczyciele.
___________________________________
Łukasz Giergasz – vel “stolarnia 5m2“. Konstruktor, projektant, wykonawca, kontroler jakości i recenzent wszystkiego co powstaje w mikropracowni 5m2.
Wielbiciel ręcznych narzędzi i klasycznych technik stolarskich. Stolarz “niezawodowy” i “nieprofesjonalny”.