Ostrzenie narzędzi ręcznych – informacje ogólne

Nawet najlepsze narzędzie jest bezużyteczne, jeśli nie jest ostre!

To, w jaki sposób ostrzyć, aby osiągnąć optymalne rezultaty, jest od wieków tematem dyskusji i sporów, a opinie ekspertów są często skrajnie różne. Wybór odpowiednich metod i akcesoriów nie jest łatwy i wymaga zagłębienia się w te zawiłe dla wielu arkana wielowiekowej sztuki ostrzenia. Niniejsza broszura ma na celu ułatwić ten wybór, przybliżając jednocześnie podstawowe zasady. Mamy nadzieję, że zawarte w niej informacje okażą się cenne zarówno dla osób początkujących, jak i tych bardziej zaawansowanych.

Warto jednak na wstępie zaznaczyć, że umiejętność ostrzenia, jak każda inna, wymaga zarówno wiedzy, jak i długotrwałego treningu. Warto o tym pamiętać, szczególnie na początku, kiedy osiągane rezultaty nie zawsze będą zgodne z oczekiwaniami. Wytrwałość i cierpliwość będą tutaj bardzo przydatne! Jednak wysiłek włożony w naukę z czasem zaowocuje bardzo przydatną umiejętnością, którą można wykorzystać nie tylko w warsztacie stolarskim!

Czym właściwie jest ostrzenie?

Ostrzenie to szlifowanie metalu za pomocą materiału ściernego na zbiegu dwóch jego płaszczyzn, w celu uzyskania jak najcieńszej i równej krawędzi. Zbliżanie się do tego ideału to długotrwały proces, w którym dobierając coraz drobniejsze powierzchnie ścierne, szlifujemy metal, nadając mu coraz większą gładkość i doskonałość. Nie jest łatwo precyzyjnie i jednoznacznie wyodrębnić poszczególne etapy tego procesu, jednak najczęściej mówi się o trzech lub czterech głównych fazach:

• ostrzenie zgrubne,
• ostrzenie właściwe,
• honowanie i usuwanie gratu,
• polerowanie

(Więcej o granulacji i etapach ostrzenia piszemy w dalszej części pt. „Co to jest granulacja”.)

Narzędzie, które zakupiliśmy, może wydawać się ostre, ale kiedy spojrzymy na nie pod mikroskopem, zobaczymy gęstą sieć żłobień i nierówności, a na krawędzi – poszarpaną linię przypominającą raczej
tatrzańską grań niż równą linię. Taka krawędź nie będzie gładko zagłębiać się w drewno, cięcie będzie odbywać się nierównomiernie, ponieważ mniej ostre fragmenty krawędzi, obniżenia w jej linii, będą wyrywać włókna zamiast je ciąć, zostawiając lekko chropowatą,
poszarpaną powierzchnię. Naszym zadaniem jest wyrównanie krawędzi tnącej tak, by przypominała raczej spokojny morski horyzont.

Tak jak w przypadku szlifowania drewna używamy papier ścierny o coraz drobniejszej granulacji, tak i w przypadku stali, w procesie ostrzenia i polerowania stosujemy stopniowo coraz delikatniejsze i gładsze materiały ścierne. I praktycznie jest to jedyna ogólnie przyjęta i stosowana zasada, od której nie ma odstępstw. Pozostałe decyzje dot. sposobu ostrzenia i wyboru akcesoriów należy podjąć w zależności od indywidualnych potrzeb i preferencji.

Jak sprawdzić ostrość narzędzi?

To, że krawędź tnąca nie jest wystarczająco ostra, można łatwo rozpoznać po łatwości pracy oraz po powierzchni śladu, jaki zostawia w drewnie, gdzie najlepszą próbą będą słoje w przekroju poprzecznym. Jeżeli ostrze zostawia nierówności, małe zadziory czy luźne włókna, a ślad nie jest gładki i lśniący, to znak, że powinniśmy narzędzie przeostrzyć lub tylko przepolerować.

Możemy także skorzystać z jednego z trzech popularnych testów. Zapewne każdy słyszał już o “teście pomidora”, który pozwala na sprawdzenie ostrości noży. Jeśli przyłożymy nóż do dojrzałego pomidora i natniemy go bez przyciskania, korzystając tylko z ciężaru samego noża, to nasz nóż jest na pewno bardzo ostry!

Jeśli natomiast chcemy sprawdzić ostrość narzędzi przeznaczonych do obróbki drewna, to największym wyzwaniem dla nich będzie skrawanie kawałka drewna w poprzek włókien. Tylko bardzo ostre narzędzia pozostawią czystą i gładką powierzchnię!

Ostrość prawie wszystkich narzędzi można sprawdzić przecinając kartkę papieru trzymaną w powietrzu. Im cieńszy papier, tym trudniejszy test. Prawidłowo wyostrzone powinno ciąć gładko, bez rozrywania.

Co wpływa na ostrość narzędzi?

• Częstotliwość i czas ostrzenia – warto ostrzyć często, aby nie doprowadzić do całkowitego stępienia krawędzi tnącej. Im bardziej przyłożymy się do tego procesu, im więcej czasu mu poświęcimy, tym trwalszą ostrość uzyskamy.

• Metoda ostrzenia oraz doświadczenie – to właśnie tutaj pojawia się najwięcej problemów , szczególnie na początku przygody z ostrzeniem. Metod jest wiele, a każda ma swoich zwolenników. Z czasem na pewno wypracujemy własne metody, te najbardziej optymalne zarówno dla nas, jak i dla naszych narzędzi. Jednak zanim to nastąpi, warto skorzystać ze wskazówek innych , bardziej doświadczonych osób.

Jeśli szukasz takich wskazówek, zajrzyj do naszego działu – a znajdziesz tam wiele materiałów (broszur i filmów), które prezentują różne metody ostrzenia narzędzi ręcznych.

www.dluta.pl/porady

• Jakość i twardość stali – im lepsza stal, tym lepszą ostrość uzyskamy; twarde stale trudniej ostrzyć, jednak można uzyskać zdecydowanie lepsze rezultaty.

• Intensywność użytkowania i rodzaj obrabianego drewna – im częściej używamy narzędzie, tym częściej będzie się tępić, szczególnie jeśli pracujemy w twardych gatunkach. Jednak znaczenie ma również gęstość, żywiczność, czy wady materiału. Im twardsze i gęstsze jest drewno, im więcej żywicy i wad zawiera, tym częściej będziemy musieli zadbać o ostrze, które w takim materiale pracuje.

• Jakość materiałów ściernych – osełki, tak jak wszystkie produkty, mają różne poziomy jakości. Nie warto podczas ich zakupu kierować się wyłącznie niską ceną, szczególnie jeśli nasze narzędzia wykonano z wysokiej jakości stali, gdyż będzie to tylko pozorna oszczędność. Przede wszystkim stale wysoko hartowane będą wymagały wysokiej klasy materiałów ściernych. Jeśli stal wysokiej klasy będziemy ostrzyć na wysokiej jakości osełkach, to po pierwsze może to znacząco skrócić czas ostrzenia, po drugie wpłynąć na trwałość ostrza, a po trzecie, być może najważniejsze, tylko takie osełki pozwolą nam wydobyć z tych narzędzi ich maksymalną ostrość!

Czy rodzaj stali ma znaczenie?

Technikę oraz przyrządy do ostrzenia należy wybierać uwzględniając przede wszystkim rodzaj i twardość stali, którą będziemy szlifować.

Stal to stop żelaza, węgla i innych pierwiastków i związków chemicznych. Skład chemiczny stopu stali wpływa bezpośrednio na jej właściwości. I tak np. chrom odpowiada przede wszystkim za ograniczanie korozji, krzem i wanad wzmacniają strukturę stali, mangan zwiększa twardość, ale i również kruchość stali. Rodzaje stali zawierające znaczące ilości takich domieszek to tzw. stale stopowe (narzędziowe); niestopowymi nazywamy stale wysokowęglowe (m.in węglowe), które zawierają stosunkowo dużo węgla i śladowe domieszki innych związków. Stal niestopowa (węglowa) jest bardzo twarda i doskonale trzyma krawędź, jest jednak zupełnie nieodporna na korozję i wyjątkowo krucha – wymaga od użytkowników odpowiedniej dbałości.

Od składu stali oraz od procesu jej przygotowania zależy również jej twardość. Twardość stali określa się w skali Rockwella za pomocą wartości HRC. Dłuta produkuje się zazwyczaj w zakresie od 52 do 68 HRC. Im twardsza stal, tym potencjalnie ostrzejsze może być ostrze, z której jest wykonane. Taką stal ostrzy się jednak dłużej i trudniej, ale za to krawędź tnąca dłużej utrzymuje się w dobrej kondycji.

Przeglądając opisy narzędzi dostępnych na stronie sklepu zobaczymy, że rodzaj, twardość i skład stali bardzo się różnią, co ma wpływ zarówno na przeznaczenie, jak i na cenę danego narzędzia. Na przykład dłuta snycerskie NAREX w linii Standard są zrobione z chromowo-wanadowej stali o twardości do 55 HRC, a zatem dość miękkiej stali

stopowej, łatwo poddającej się obróbce przez ścieranie. Oznacza to szybsze i łatwiejsze, ale i częstsze ostrzenie. Zastosowanie tych dłut jest ograniczone przede wszystkim do miękkich gatunków drewna. Natomiast dłuta firmy KIRSCHEN, słyną ze swojej twardej i wytrzymałej stali wysokowęglowej o twardości 61 HRC. Ostrzenie tych dłut jest bardziej wymagające, jednak osiągnięte efekty zdecydowanie lepsze. Dłuta utrzymują długo ostrość i można je stosować do najtwardszych gatunków drewna. Z kolei narzędzia japońskie wykonywane są ze stali wysokowęglowej, o twardości dochodzącej nawet do 66 HRC! W tym przypadku ostrzenie wymaga większych umiejętności i nakładu czasu, jednak rezultaty mogą być wręcz spektakularne.

Ręcznie czy mechanicznie?

Narzędzia możemy ostrzyć ręcznie na kamieniach lub mechanicznie na ostrzarkach (najlepiej wolnoobrotowych, chłodzonych wodą np. firmy Tormek).

Ostrzenie ręczne (kamienie)

• szeroki wachlarz możliwości wyboru kamieni (syntetyczne, naturalne, różne kształty osełek)
• dostępność ogromnej gamy różnych granulacji
• całkowita kontrola procesu ostrzenia
• trwalszy efekt ostrzenia
• osełki łatwiej zabrać w plener
• pracują bez prądu

Ostrzenie mechaniczne (system Tormek)

• możliwość użycia szeregu przystawek umożliwiających ostrzenie wszystkich dłut i innych narzędzi (siekier, noży, noży profilowych itd.)
• dużo łatwiej zachować powtarzalność procesu ostrzenia (m.in. ustawień kąta)
• dużo szybsze ostrzenie
• ostrzenie mechaniczne jest mniej męczące

Na mokro, czy na sucho?

Hartowana stal, z której produkuje się narzędzia, jest bardzo podatna na przegrzanie. Temperatury powyżej 670°C mogą spowodować zmiany w jej strukturze, a co za tym idzie, nawet całkowitą utratę twardości! Jednak nawet znacznie niższe temperatury mogą wpłynąć negatywnie na jakość stali. Istnieje zależność, że im twardsza stal, tym większe ryzyko jej przegrzania (nie dotyczy to stali HSS). Aby zapobiec przegrzaniu i uszkodzeniu stali, zalecamy ostrzenie na moro, zarówno ręczne (kamień plus woda lub olej), jak również mechaniczne (na wolnoobrotowych ostrzarkach chłodzonych wodą).

Użycie środka smarującego (wody lub oleju) chroni przed przegrzaniem, a jednocześnie powoduje wymycie zużytych cząstek kamienia i pozwala na jego stałą agresywność.

Jak często ostrzyć narzędzia?

Narzędzia dostarczane przez producentów zazwyczaj są naostrzone jedynie wstępnie i wymagają nadania im odpowiedniej do pracy krawędzi/fazy. Dlatego często pierwsze ostrzenie należy przeprowadzić zaraz po wyjęciu narzędzia z pudełka.

Jedna z obowiązujących zasad głosi, że ostrza przeznaczone do obróbki miękkiego drewna powinny posiadać mniejszy kąt niż ostrza przeznaczone do twardego drewna. Miękkie drewno wymaga kąta około 15-25°, drewno twarde około 25-35°. Odnalezienie idealnego kąta zależy również od rodzaju stali, od szerokości ostrza, a także od metod pracy stolarza, czy rzeźbiarza. Na pewno pomoże w tym doświadczenie.

Dłuta i noże strugów ostrzone fabrycznie posiadają zazwyczaj kąt ostrza w granicach 20-22°, w zależności od modelu i producenta. Nie musimy jednak każdorazowo zmieniać kąta całej fazy. Wystarczy, że wykonamy tzw. mikrofazę, czyli skorygujemy ostrze na niewielkiej odległości. Mikrofaza może wynosić od kilku do kilkunastu stopni. Jej zadaniem jest zarówno skrócenie czasu ostrzenia, jak i wzmocnienie ostrza, szczególnie podczas pracy w twardym drewnie.

Ostrzenie narzędzi podczas pracy to wskazana praktyka, a częstotliwość odświeżania krawędzi jest uzależniona, jak już pisaliśmy wcześniej, m.in. od twardości i jakości stali. Ogólnie można przyjąć, że po kwadransie ciągłej pracy ostrze o średniej twardości dobrze jest lekko przepolerować, przez kilkanaście lub kilkadziesiąt sekund. Im częściej będziemy to robić, tym mniej wysiłku będzie nas to kosztowało, a zachowamy dzięki temu pełną efektywność pracy narzędzia. Właśnie dlatego warto w warsztacie przygotować specjalne stanowisko do ostrzenia.

Którą osełkę wybrać?

Jeśli już zdecydowaliśmy, że będziemy ostrzyć ręcznie, należy wybrać odpowiednie kamienie. Zanim podejmiemy tę decyzję, warto przez chwilę zastanowić się nad kilkoma istotnymi kwestiami.

Na rynku dostępnych jest bardzo dużo różnych typów osełek i materiałów ściernych do ostrzenia stali. Jak w tych setkach propozycji znaleźć kamień idealnie dobrany do własnych potrzeb? Najważniejsze, to zdać sobie sprawę, że nie istnieje osełka idealna, którą pozwoli perfekcyjnie naostrzyć każde narzędzie, które mamy w warsztacie, a jednocześnie będzie też tania i trwała. Wybór najłatwiej oprzeć na indywidualnie określonych kryteriach, które łatwo ustalić odpowiadając sobie na następujące pytania:

Jakiego typu narzędzia chcemy ostrzyć?

Innego rodzaju osełek będą wymagały małe dłuta rzeźbiarskie, a innego duże dłuta stolarskie, które chcemy ostrzyć z prowadnikiem. Zupełnie innych osełek użyjemy też do ostrzenia siekier, czy ośników.

Z jakiej stali wykonane są narzędzia, które chcemy ostrzyć?

Jeśli tylko znamy rodzaj stali, warto sięgnąć po osełki do niej dedykowane. Szczególnie jeśli jest to stal wysokowęglowa (typowa dla narzędzi japońskich i dłut firmy Kirschen). Stal wysokowęglowa (niestopowa) jest bardzo twarda i wymaga kamieni o odpowiedniej strukturze, które pozwolą wydobyć z niej maksymalną ostrość. Również stal HSS i nierdzewna wymagają specjalnych osełek. W naszym sklepie wszystkie te informacje można sprawdzić w opisach poszczególnych osełek.
Jeśli jednak mamy narzędzia z różnych rodzajów stali, lub jeśli nie znamy odpowiedzi na to pytanie,najlepiej sięgać po osełki uniwersalne. Oczywiście to nie jest tak, że skoro osełka jest przeznaczona do stali węglowej, to ostrzenie na niej narzędzi z innej stali narazi ostrze na zniszczenie. Oznacza to jednak, że proces ostrzenia będzie przebiegał dłużej, a osiągnięte rezultaty mogą być gorsze niż w przypadku odpowiedniego dopasowania osełki.

Jakim dysponujemy budżetem?

Osełki to typowe produkty, i jako takie mogą charakteryzują się różną
jakością. Wybierając odpowiedni kamień należy o tym pamiętać, szczególnie jeśli chcemy na nim ostrzyć stal wysokiej jakości. Tak więc jeśli już zainwestowaliśmy w wysokiej klasy narzędzia, to dajmy im szansę zaprezentować swoje najlepsze oblicze. A stanie się tak tylko wtedy, kiedy ostrze będzie idealnie wyostrzone, czego na pewno nie osiągniemy na przeciętnych osełkach. Jest to szczególnie ważne kiedy nasze narzędzia są hartowane do wartości powyżej 59-60 Hrc, gdyż taka stal jest zdecydowanie bardziej wymagająca.

Może się jednak wydawać, że na początek powinniśmy wybrać kamień tańszy, gdyż nasze umiejętności i tak na razie nie pozwalają osiągnąć optymalnych rezultatów. To prawda, jednak w większości wypadków okaże się, że przy odrobinie dobrych chęci, nasze umiejętności rozwiną się znacznie szybciej, niż zużyje kamień. Dlatego warto od razu kupować osełki optymalnie dobrane.

Można jednak zadać sobie inne pytanie, a mianowicie jakie efekty chcemy osiągnąć. No bo być może nie każdy czuje potrzebę wyostrzenia swoich narzędzi do ostrości samurajskiego miecza…

Jakie kamienie już mamy?

Jeśli posiadamy już osełki warto wykorzystać je do stworzenia odpowiedniego zestawu, który pozwoli nam ostrzyć wszystkie posiadane narzędzia. Jeśli zatem mamy już w warsztacie kamień Arkansas, warto uzupełnić go inny kamień olejowy np. Norton, gdyż niewskazane jest aby kamienie olejowe miały kontakt z wodą. Dodatkowo, należy zadbać, aby akcesoria przeznaczone do regeneracji kamieni olejowych nie były wykorzystywane do regeneracji kamieni wodnych i odwrotnie. Jeśli natomiast posiadamy osełki diamentowe, które wymagają zdecydowanie mniejszego nacisku podczas ostrzenia, rozsądne będzie dokupienie kolejnych, wtedy nie będziemy musieli za każdym razem zmieniać techniki ostrzenia.

Czy mamy w warsztacie łatwy dostęp do wody?

To pytanie kupujący zadają sobie rzadko, jednak ta kwestia przy zakupie kamienia wodnego bywa bardzo istotna, gdyż wiele z nich wymaga znacznych ilości wody zarówno przed, jak i podczas ostrzenia, a także po tym procesie podczas regeneracji. Jeśli nasz warsztat nie jest wyposażony w wodę bieżącą, to możemy ją oczywiście donosić, są jednak inne rozwiązania. Niektóre kamienie wymagają znacznie mniejszych ilości wody, np. osełki Shapton, które nie wymagają moczenia, a podczas ostrzenia wystarczy zaledwie spryskać je wodą. Jeszcze lepszym rozwiązaniem w tym przypadku będą osełki diamentowe DMT, gdyż dopuszczają one ostrzenie zarówno na mokro (wystarczy woda ze spryskiwacza), jak i na sucho.

Ile mamy miejsca w warsztacie?

Jak już wspomnieliśmy, warto często ostrzyć swoje narzędzia. W tym celu należy stworzyć odpowiednie stanowisko do ostrzenia. Jeśli mamy mały warsztat, musimy zadowolić się np. podkładką ze sklejki, która unieruchomi osełki, a jednocześnie ochroni miejsce pracy przed zabrudzeniem. Na takiej podkładce warto mieć wtedy dwa – trzy podstawowe kamienie, które wykorzystamy do wszystkiego. W dużym warsztacie możemy pozwolić sobie na osobny stolik, dający dużo więcej możliwości odnośnie rodzajów osełek, które chcemy używać. Warto mieć wtedy np. inne kamienie do dłut profilowych, a inne do dłut płaskich i noży strugów.

Czy będziemy ostrzyć tylko w warsztacie?

Jeśli tak, to możemy wybrać kamienie o kruchej strukturze, gdyż nie będą zbytnio narażone na zniszczenie. Jeśli jednak chcemy z kamieniami często podróżować, lub jeśli będziemy zabierać je na montaż, warto zwrócić uwagę na dużo trwalsze osełki diamentowe.

Czy lubimy się brudzić?

O tej kwestii nikt nie mówi, jednak należy sobie uświadomić, że podczas ostrzenia jest bardzo dużo bałaganu, a nie każdy lubi mieć brud za paznokciami. Noszenie rękawiczek to też kiepski pomysł, bo w parze z ostrymi narzędziami nie mają najmniejszych szans. Dodatkowo szlam z osełek może także przedostać się na drewniane elementy naszych pieczołowicie przygotowywanych projektów. Zatem jeśli jesteście miłośnikami porządku, rozważcie zakup osełek Shapton, a najlepiej DMT, które prawie wcale nie generują brudu.

Powyższe kwestie są tylko tymi podstawowymi, które musimy wziąć pod uwagę. Każdy użytkownik znajdzie na pewno swoje własne, które niejednokrotnie mogą okazać się kluczowe podczas podejmowania decyzji o zakupie.

Jaka jest specyfika poszczególnych grup osełek?

Kamienie wodne naturalne

To bardzo tradycyjne kamienie występujące w ograniczonym asortymencie. Ze względu na ograniczoną dostępność (czasami na granicy wyczerpania złóż), a także specyficzne trudności w wydobyciu, kamienie te są stosunkowo drogie i często oferowane w niewielkich i nieregularnych kawałkach. Znajdujące się w tej grupie kamienie japońskie i belgijskie znacząco różnią się właściwościami.

Kamienie japońskie wybierane są najczęściej przez miłośników narzędzi japońskich, gdyż polecane są do stali wysokowęglowych. Są to kamienie dla osób ceniących sobie tradycyjne metody ostrzenia. Wybór takiej klasycznej osełki, np. do ostrzenia tradycyjnych narzędzi japońskich, pozwala na wyniesienie ostrzenia wręcz do rangi unikalnego rytuału.

Natomiast osełki belgijskie cenione są za rzadko spotykaną wszechstronność dot. gatunków stali. Są to kamienie wyjątkowo uniwersalne, gdyż można na nich ostrzyć, a raczej polerować, każdy rodzaj stali, w tym stale nierdzewne i HSS. Pod tym względem mają te same właściwości co osełki diamentowe DMT i kamienie olejowe
Arkansas. Żółta odmiana tego kamienia, tzw. Coticule uważana jest za najbardziej miałką naturalną osełkę na świecie! Dodatkowo może być używana jakby posiadała różne granulacje. Jej agresywność można regulować poprzez zmianę nacisku podczas ostrzenia, a także poprzez różną ilość wody.

Kamienie wodne syntetyczne

Ta grupa kamieni jest najbogatsza pod względem asortymentu. Znajdują się tutaj kamienie o różnorodnej granulacji, a także kształcie. Najbardziej
charakterystyczne i lubiane są osełki dwustronne, które w jednym kamieniu łączą dwie granulacje. Taka podwójna osełka np. o granulacji 1000/3000 jest często najlepszym wyborem osoby stawiającej pierwsze kroki w ostrzeniu narzędzi.

Osełki te mogą zadowolić każdego właściciela narzędzi, pod jednym jednak warunkiem – konieczny jest dostęp do wody. Większość tych kamieni przed użyciem moczy się przez kilkanaście minut w wodzie. Woda jest również niezbędna do częstej regeneracji ich powierzchni, co łączy się z dość brudzącym procesem. W zamian jednak otrzymujemy bardzo szybko wyjątkowo ostre narzędzia, gdyż kamienie te są bardzo efektywne. Osełki te szybko ostrzą, jednak prawie wszystkie (oprócz kamieni Shapton) wymagają częstej regeneracji, przez co szybko się zużywają. Nie do końca jednak należy uznać to za ich wadę, raczej za specyfikę. Powstająca podczas ostrzenia duża ilość szlamu odsłania kolejne świeże warstwy
materiału ściernego, zwiększając znacząco efektywność i szybkość ostrzenia. Do ostrzenia stali stopowych, z których wykonane są np. dłuta rzeźbiarskie firmy Pfeil, należy wybrać kamienie marki Cerax lub Shapton, gdyż pozostałe kamienie najlepiej sprawdzą się podczas ostrzenia stali niestopowych (węglowych) stosowanych np. do produkcji dłut japońskich, a także dłut marki Kirschen.

Kamienie olejowe

Są to osełki o największej tradycji w zachodnim rzemiośle. Pomimo coraz większej oferty kamieni wodnych, nadal cieszą się znacznym zainteresowaniem. Jednym z ich atutów jest fakt, że olej, w odróżnieniu od wody, chroni narzędzia przed rdzą.
Najbardziej znany ich rodzaj to Arkansas, czyli naturalny kamień dla wyjątkowo cierpliwych amatorów ostrzenia. Ma jednak ogromną zaletę – ostrzy, a w sumie poleruje, wszystkie rodzaje stali. Posiada on bardzo drobne i gęsto ułożone ziarna, przez co jest wyjątkowo trwały. Doskonale nadaje się do ostrzenia np. dłut rzeźbiarskich, gdyż nie powstają na nim zbyt szybko wgłębienia. Dzięki temu nie trzeba go często regenerować, jak ma to miejsce np. w syntetycznych kamieniach wodnych. Ostrzenie na nim trwa dość długo, jednak ostrość narzędzia dzięki temu jest również bardziej trwała. Natomiast syntetyczne kamienie Norton, które również znajdują się w tej grupie, to bardzo popularne kamienie syntetyczne, które wraz z kamieniami Arkansas stworzą idealny olejowy duet do ostrzenia większości narzędzi. Prędkość ostrzenia na
kamieniach Norton jest wyższa niż w przypadku osełek Arkansas.

Osełki diamentowe DMT

W sumie, trudno doszukać się u nich wad. Są wyjątkowo trwałe, ponieważ odpowiednio użytkowane mogą służyć nawet kilkanaście lat! Są zawsze idealnie płaskie i jako jedyne nie wymagają regeneracji. Są bardzo odporne na zniszczenie, gdyż nie powstają z kruchego kamienia. Należą do najbardziej efektywnych osełek pod względem szybkości ostrzenia. Dodatkowo są uniwersalne – naostrzymy na nich każdy rodzaj stali (w tym najtwardszą HSS, a także noże ceramiczne). Kolejna zaleta to ich praktyczność – występują w różnych kształtach i formach, nawet jako brelok, czy w formacie karty kredytowej. Są też niewymagające, gdyż jako jedyne dopuszczają możliwość ostrzenia na sucho, jednak dla lepszego rezultatu należy je tylko spryskać odrobiną wody i można zaczynać ostrzenie. Są zatem zawsze gotowe do użytku i nie brudzą. Występują w różnych granulacjach oznaczonych kolorem, od najbardziej zgrubnych Extra Extra Coarse, do najbardziej miałkich Extra Extra Fine. Co prawda ich cena nie jest niska, jednak w porównaniu z osełkami naturalnymi o zbliżonej wielkości, jak również w odniesieniu do ich wielu zalet, wydaje się całkowicie do zaakceptowania. Małe osełki z rękojeścią doskonale nadają się do ostrzenia narzędzi ogrodniczych, takich jak nożyce, sekatory, czy siekiery. Natomiast większe osełki w formie bloków mogą posłużyć do ostrzenia dużych narzędzi stolarskich czy rzeźbiarskich.

Warto zaznaczyć, że używając osełek diamentowych należy zastosować ok. 1/3 siły nacisku stosowanej podczas ostrzenia na popularnych syntetycznych kamieniach wodnych. Ważne jest również regularne czyszczenie tych osełek. (Więcej o tym jak postępować z osełkami DMT przeczytacie w sklepie Dluta.pl w opisach produktów.)

Jak łatwo porównać właściwości poszczególnych osełek?

Sposób nr 1 – skorzystaj z poniższej tabeli

Prezentuje ona główne zalety i wady kamieni, oferowanych w naszym sklepie. Tabela porządkuje cechy poszczególnych grup osełek, jednak podaje je w dużym uproszczeniu, dlatego przed zakupem zalecamy sprawdzenie szczegółowych parametrów.Akcesoria dodatkowe – głównie bazy antypoślizgowe i akcesoria do regeneracji

*Akcesoria dodatkowe – głównie bazy antypoślizgowe i akcesoria do regeneracji

* Punktacja końcowa – jest wyłącznie próbą określenia w przybliżeniu na ile korzystny jest zakup kamieni z danej grupy. Każdorazowo jednak zachęcamy do odpowiedzi na powyższe pytania, które pozwolą dobrać kamień do indywidualnych potrzeb.

Sposób nr 2 – wykorzystaj opisy i filtry w poszczególnych kategoriach

Każda kategoria posiada opis, w którym wymieniamy podstawowe cechy znajdujących się w niej osełek.

Osełki możesz także odfiltrować wg następujących kryteriów:

• producent
• do jakiej stali
• etap ostrzenia
• cena

Sposób nr 3 – zajrzyj do opisów i danych technicznych poszczególnych osełek

Kamienie posiadają szeroki zakres informacji dotyczących ich przeznaczenia oraz właściwości, a także wskazówki dot. ich użytkowania.
Znajdziesz je zarówno w OPISIE PRODUKTU, jak i w szczegółowych DANYCH TECHNICZNYCH.

Sposób nr 4 – skorzystaj z porównywarki

Co to jest granulacja?

Granulacja określa wielkość ziaren materiału ściernego. Może być wyrażana w wartościach bezwzględnych (mikrony), jak i względnych (normy). Bezwzględna wielkość ziarna to liczba mierzalna, a podwojenie wartości (na przykład od jednego do dwóch mikronów) oznacza również, że ziarno to podwaja swoją wielkość.Z drugiej strony występują znormalizowane rozmiary, które są zmiennymi nominalnymi. Oznacza to, że liczba użyta do wyrażenia rozmiaru nie ma jednostki miary, a jedynie nazwę. Takie zmienne nie są mierzalne. W rezultacie granulacja 16 000 nie oznacza osełki dwukrotnie bardziej miałkiej niż 8000.

Warto zaznaczyć, że istnieje kilka nrom dot. granulacji materiałów ściernych. W naszym sklepie posługujemy się normą JIS, czyli japońską, gdyż właśnie tych kamieni mamy w ofercie najwięcej.

Niektórzy producenci podają granulację według europejskiej normy FEPA, jednak w takim wypadku przeliczamy ją wg JIS, a wdanych technicznych takiego produktu często pojawiają się wtedy obie normy.

Niekiedy, jak w przypadku osełek Shapton, czy DMT, stosowana jest indywidualna norma. Dlatego też w większości osełek, granulacja podawana jest również w mikronach, czyli wielkości bezwzględnej, którą można łatwiej porównać.

Kamienie i osełki występują w różnych granulacjach liczonych w wartościach od 80 (najgrubsze i najbardziej agresywne), po 30.000 (najbardziej miałkie). Jednak już granulacja ok. 8 tysięcy pozwoli osiągnąć wypolerowane i ostre jak brzytwa narzędzia. Ogólnie rzecz biorąc, granulacje dzielą się w następujący sposób:

• 80-700 ostrzenie zgrubne – np. zniszczonych, wyszczerbionych lub zardzewiałych ostrzy; znacząca zmiana kąta ostrza lub jego kształtu

• 800-3000 ostrzenie właściwe – to faza ostrzenia podczas której nadajemy właściwy kształt ostrzu i szlifujemy je do osiągnięcia jak najcieńszej krawędzi. Podczas tej fazy ostrzenia powstaje grat (inaczej: grzebień, drut) z zeszlifowanych opiłków metalu zawijający się w przeciwną stronę niż ta ostrzona. To właśnie powstanie gratu na całej długości ostrza sygnalizuje, że nadszedł moment aby przejść na bardziej miałką osełkę.

• 4000-6000 honowanie – proces przygotowania lub utrzymywania i tak już ostrej krawędzi (utworzonej w procesie ostrzenia). Polega na usunięciu zadziorów powstałych w wyniku ostrzenia lub tylko utrzymaniu krawędzi ostrza przez usunięcie drobnych niedoskonałości lub śladów spowodowanych regularnym użytkowaniem. To bardzo ważny etap, którego nie możemy pominąć, jeśli chcemy by nasze narzędzia były naprawdę ostre. Na tym etapie należy zachować szczególną ostrożność, gdyż łatwo tu na nowo stępić ostrze! Kluczowa jest zatem kontynuacja kąta pochylenia narzędzia względem kamienia, czyli ustawienia z poprzednich etapów ostrzenia.

• powyżej 8000 polerowanie – proces przygotowania lub utrzymywania i tak już ostrej krawędzi (utworzonej w procesie ostrzenia). Polega na usunięciu zadziorów powstałych w wyniku ostrzenia lub tylko utrzymaniu krawędzi ostrza przez usunięcie drobnych niedoskonałości lub śladów spowodowanych regularnym użytkowaniem. To bardzo ważny etap, którego nie możemy pominąć, jeśli chcemy by nasze narzędzia były naprawdę ostre. Na tym etapie należy zachować szczególną ostrożność, gdyż łatwo tu na nowo stępić ostrze! Kluczowa jest zatem kontynuacja kąta pochylenia narzędzia względem kamienia, czyli ustawienia z poprzednich etapów ostrzenia.na tak wysokich granulacjach powstaje ostrze, którym w efekcie można się ogolić, a następnie przejrzeć w wypolerowanej na lustro powierzchni. To właśnie ten etap pozwala nam ocenić prawdziwą jakość stali narzędzia, gdyż wydobywamy tutaj jej szczytowe właściwości. Podczas polerowania nie usuwamy już stali, tylko wygładzamy jej powierzchnię. Ten etap można przeprowadzić zarówno na miałkim kamieniu, jak również na naturalnej skórze lub tarczy filcowej. W tych dwóch ostatnich przypadkach używamy pasty polerskiej, która występuje w różnych granulacjach. Podczas wyboru pasty należy zwróć uwagę, by jej granulacja była wyższa niż granulacja kamienia, na którym zakończyliśmy ostrzenie/honowanie.

Pamiętajcie, że przechodząc na wyższą granulację, warto przetrzeć zarówno ostrze, jak i rolkę prowadnika, aby uniknąć przenoszenia pozostałości z kamienia bardziej gruboziarnistego na bardziej miałki.

Ile potrzeba granulacji by naostrzyć narzędzie?

Jeśli zależy nam na optymalnej ostrości, to powinniśmy wyposażyć się przynajmniej w cztery granulacje – do ostrzenia zgrubnego, właściwego, honowania i do polerowania. Im więcej jednak będziemy mieć granulacji – im mniejsze różnice między wartościami kolejnych kamieni – tym mniej czasu spędzimy na danej granulacji i tym dłużej nasze
kamienie zachowają gładką i równą powierzchnię, a uzyskane ostrze będzie zdecydowanie bardziej trwałe.

Pamiętajmy też, że tylko uszkodzone i wyjątkowo tępe dłuta trzeba ostrzyć zaczynając od najniższych granulacji, a jeśli będziemy odświeżać krawędź tnącą dostatecznie często, wystarczy jej krótka chwila na kamieniu do honowania czy też polerowania.

Jaką wielkość osełki wybrać?

Osełki zazwyczaj sprzedawane są w formie bloków, które występują w różnych wielkościach. Mają one wtedy przygotowane dwie duże płaskie powierzchnie do ostrzenia. Rozmiar osełki należy dostosować do wielkości ostrza, które będziemy chcieli na nim naostrzyć. Innych wielkości kamieni będą wymagały małe dłuta snycerskie o szer. 5-6 mm, a innych duże dłuta plenerowe o szer. 50-60 mm. Warto też zwrócić uwagę, że jeżeli używać będziemy prowadników, kamień powinien mieć dostosowaną do nich szerokość i długość. Generalnie można przyjąć zasadę, że im większy kamień, tym lepszy, gdyż ma więcej zastosowań, a praca na nim jest wygodniejsza i bezpieczniejsza.

Nie zawsze jednak obie powierzchnie kamienia dostosowane są do ostrzenia. Niektóre kamienie naturalne bądź to podklejone są warstwą łupka, który nie nadaje się do wykorzystania, bądź też posiadają tylko jedną płaską powierzchnię przeznaczoną do ostrzenia. Również w przypadku kamieni naturalnych zdarzają się osełki o kształcie nieregularnym, których wymiary podawane są w cm2. Dlatego też warto dokładnie przeczytać opis produktu, gdzie wszystkie te informacje są zawarte.

Jaki kształt osełki wybrać?

Wiele narzędzi w warsztacie stolarskim ostrzy się na standardowych osełkach w kształcie bloku. Jest jednak wiele narzędzi, które będą wymagały innych bądź też dodatkowych osełek o bardziej wymyślnych kształtach. Najmniejsze wyzwanie stanowią dłuta płaskie bądź noże struga – tutaj wystarczy blok. Już jednak dłuta profilowe, czy to stolarskie żłobaki, czy też dłuta rzeźbiarskie lub tokarskie, będą wymagały dodatkowych kamieni profilowych, które pozwolą wyostrzyć wklęsłą stronę ostrza. Jeszcze innych rozwiązań będą wymagały siekiery, ośniki, ciosła, gdzie najlepiej sprawdzą się małe poręczne osełki np. pilniki diamentowe. Osełki profilowe mogą mieć różną formę, niekiedy będzie to stożek, innym razem przybiorą tzw. kształt multiform. Ten akurat kształt jest o tyle ciekawy, że pozwoli nam pracować zarówno na wewnętrznej krawędzi typu „U”, jak i „V”, dlatego też polecany jest szczególnie do dłut rzeźbiarskich i snycerskich.Kamienie profilowe, tak jak i bloki, występują zarówno w różnych wielkościach, jak i granulacjach. Wiele z nich dopuszcza ostrzenie każdego gatunku stali, jednak w niektórych są pewne ograniczenia.

Jak dbać o osełki?

• Uszkodzenia mechaniczne – kamienie mogą ulec ukruszeniu, zarysowaniu lub w najgorszym wypadku pęknięciu. Szczególnie wrażliwe są kamienie syntetyczne wodne, które są dość miękkie. Najbardziej trwałe pod tym względem są osełki diamentowe. Jednak o wszystkie osełki warto dbać, przechowując i transportując je w odpowiednio zabezpieczone. Najlepiej już podczas zakupu wybrać kamień z integralną bazą-pudełkiem, która zarówno zabezpieczy kamień podczas przechowywania, jak również będzie służyła jako atypoślizgowa baza, a często również jako rynienka do moczenia kamienia.

• Woda – niektóre osełki można na stałe przechowywać w wodzie (wtedy taka informacja pojawia się w opisie produktu), wtedy są zawsze gotowe do użytku. Aby w wodzie nie rozwinęły się glony, można dodać do niej kroplę octu. Pozostałe kamienie wodne muszą być przechowywane suche. Należy szczególnie dobrze je wysuszyć jeśli przechowywane będą w szczelnym opakowaniu, gdyż inaczej może pojawić się pleśń. Warto pamiętać, że osełki wodne, w odróżnieniu od kamieni olejowych i osełek diamentowych, są bardzo wrażliwe na niskie temperatury, dlatego należy chronić je przed mrozem. Jeśli przechowujemy nasze akcesoria do ostrzenia w nieogrzewanym warsztacie, warto je zawsze dokładnie osuszyć, aby mróz nie przyczynił się do pękania osełek.
• Osełki diamentowe mogą pod wpływem wody ulegać korozji, dlatego jeśli używamy ich na mokro, należy zawsze po użyciu dokładnie je wytrzeć.

• Stabilność – musimy koniecznie zapewnić naszym osełkom stabilne i antypoślizgowe podłoże, aby nie pojawiły się na nich rysy czy pęknięcia. Może to zagwarantować np. odpowiednio dobrana baza, która jednocześnie unieruchomi kamień, znacznie zwiększając efektywność i przede wszystkim bezpieczeństwo procesu ostrzenia.

• Regeneracja – ostrząc narzędzia, szczególnie dłuta profilowe, tworzymy na powierzchni kamienia żłobienia i zagłębienia, które uniemożliwiają precyzyjne naostrzenie krawędzi. By efektywnie ostrzyć, potrzebujemy idealnie płaską i równą powierzchnię, o którą musimy regularnie dbać. Podczas każdego, nawet bardzo krótkiego ostrzenia, kamień ulega deformacji, dlatego pierwszą rzeczą, którą możemy zrobić to, w miarę możliwości często go obracać. Pozwoli to przede wszystkim uniknąć znacznego ubytku materiału tylko w jednym miejscu i wydłuży żywotność kamienia. Drugą rzeczą, o którą powinniśmy zadbać, to regularna regeneracja kamienia, która spowoduje, że ostrze zawsze będzie miało kontakt z optymalnie płaską powierzchnią, a co za tym idzie zwiększy się znacznie efektywność ostrzenia.

---

Autor: Agnieszka Baraniok – Lipińska