Czy wiesz, że każdy mebel w twoim domu jest częścią historii rozciągającej się na wieki? “Historia stolarstwa” to nie tylko opowieść o narzędziach i technikach, ale przede wszystkim o ludziach, ich potrzebach i kreatywności, która przez lata kształtowała nasze otoczenie. Od prostych drewnianych narzędzi używanych przez człowieka pierwotnego, po skomplikowane meble, które zdobią współczesne domy – każdy etap tej podróży ujawnia fascynujące zmiany w sposobie, w jaki tworzymy i wykorzystujemy przedmioty z drewna. Zapraszamy cię do odkrycia, jak meble, będące świadkami naszej codzienności, odzwierciedlają ewolucję umiejętności i wyobraźni człowieka. Dowiedz się więcej, przeglądając nasz artykuł, który zabierze cię w krótką, ale niezwykle barwną podróż przez historię stolarstwa, koncentrując się głównie na meblach.
Data publikacji: 18 marca 2022 r.
Historia stolarstwa – jak to się zaczęło?
Stolarz to zawód z tradycjami kształtującymi się od zarania dziejów. Historia stolarstwa zaczyna się wraz z pojawieniem się człowieka pierwotnego, korzystającego z drewna, jako materiału łatwo dostępnego i stosunkowo nieskomplikowanego w obróbce. Pierwotni ludzie wykorzystywali drewno zarówno jako budulec, jak i materiał do wytwarzania przedmiotów użytkowych. Istnieją dowody, że już 5 tys. lat p.n.e. powstawały pierwsze wyroby z drewna. U naszych sąsiadów – Czechów (w Ostrovie) znajdują się datowane na ten okres obudowy studni wodnych.
Początkowo drewno obrabiano w prymitywny sposób, tworzono z niego proste przedmioty codziennego użytku oraz budowano z niego schronienia. Zwiększone zapotrzebowanie i ciągłe doskonalenie umiejętności wpłynęły na różnorodność wyrabianych rzeczy. Zaczęły wyodrębniać się grupy rękodzielników, którzy specjalizowali się w różnych dziedzinach obróbki drewna.
W ten sposób powstały takie rzemiosła jak ciesielstwo, kołodziejstwo, tokarstwo i właśnie stolarstwo.
Uznajemy, że zawód stolarza wykształcił się na długo przed naszą erą, kiedy to ludzkość zaczynała uczyć się wykorzystywać drewno na różne sposoby. Ludzie pierwotni używali drewna nie tylko jako opał, ale również wytwarzali z niego narzędzia, prostą broń oraz stosowali jako materiał do budowy schronień.
Powstawały pierwsze budynki, ogrodzenia, wyrabiano łyżki, miski, rękojeści do włóczni.
Wiedza przekazywana była ustnie z pokolenia na pokolenie.
Starożytny Egipt – kolebka stolarstwa
Egyptian Museum, Kair
The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
Historia stolarstwa rozpoczyna się w starożytnym Egipcie (XX-V w. p.n.e.).
Pustynne położenie tego terenu powodowało, iż drewno sprowadzane było tylko przez elity kraju. Surowiec ten uchodził za trudno dostępny i bardzo drogi. Ok. 3,5 tys. lat p.n.e. w Egipcie wytwarzano z drewna pierwsze meble i sarkofagi. Gospodarka drewnem była bardzo oszczędna – niedopuszczalne było marnowanie choćby centymetra surowca.
Stolarstwo było bardzo dokładne i precyzyjne, drewno wykorzystywano skrzętnie i z dużym szacunkiem, a wyroby były proste i nieskomplikowane. Używane w starożytnym Egipcie narzędzia to prymitywne piły jednochwytowe, dłuta, kątowniki, pobijaki drewniane. Już wtedy stosowano połączenia stolarskie kołkowe i czopowe uznawane obecnie za najbardziej tradycyjne. Otwory w drewnie wykonywano używając tzw. wiertaczy napędzanych cięciwą łuku.
Oszczędność w pożytkowaniu drewna sprowokowała poszukiwania rozwiązań, które pozwalałyby maksymalnie wykorzystać szlachetne i rzadkie gatunki. Tak właśnie powstał fornir, czyli arkusze drewna (wówczas o grubości ok. 6 – 10 mm.), które naklejano na pospolite, dostępne gatunki – uszlachetniając w ten sposób jakość powstałych przedmiotów. Przykładowo – z jednej egzotycznej kłody drewna, można było wykonać jeden mebel, ale wykorzystując przy tym arkusze forniru doświadczony rzemieślnik mógł wykonać przy ich użyciu wiele sztuk mebli. Przez wieki fornirowanie uchodziło za formę sztuki, a oklejone w ten sposób meble osiągały bardzo wysokie ceny.
Starożytna Grecja – eksperymenty i gotowanie drewna
W IX-I w. p.n.e. Grecy zaczęli eksperymentować. Odkryli, że gotowanie drewna uelastycznia je i pozwala wyginać, co sprawiało, że można było wytwarzać bardziej urozmaicone i wymyślne kształty mebli i innych przedmiotów.
Nauczyli się także zabezpieczać drewno przed ogniem, nasączając je ałunem. Wymyślili liczne połączenia stolarskie m.in. widlice, wczepy proste i trapezowe. Zaczęli wzmacniać połączenia gwoździami i klamrami. Stosowali zawiasy wytwarzane z kości zwierzęcych. Wytwarzali okleiny naturalne znacznie cieńsze niż w Egipcie – o grubości ok. 2 mm. Wymyślili klej z wapna gaszonego, sera i wody, który był wodoodporny. Pojawiły się siekiery, młotki, strugi, pilniki, piły dwuchwytowe. W celu przedłużenia żywotności drewna zaczęto zabezpieczać je woskiem i olejem.
Imperium Rzymskie – popularyzacja sztuki stolarskiej
Kolejna epoka w historii stolarstwa, to czasy Imperium Rzymskiego (II w. p.n.e. – III w. n.e.). Rzymianie podbili prawie całą Europę, a tym samym przejęli całą wiedzę Greków o obróbce drewna.
Do swoich prac wykorzystywali różnorodne gatunki drewna (ze zdobytych terenów) takie jak: buk, klon czy wiąz. Ekskluzywne meble produkowano z Tetraclinis articulata (drzewa cytrusowego), które ceniono na równi ze złotem.
Rzymianie wzbogacili rzemiosło o zawiasy metalowe, nowe metody połączeń, a elementy toczone zaczęły być powszechnie wykorzystywane w rzemiośle meblarskim. Sprawili również, że obróbka drewna stała się powszechna.
Niestety, do dzisiaj zachowało się niewiele mebli z okresu starożytnej Grecji oraz Rzymu, ale ich wizerunki możemy podziwiać na licznych rzeźbach i malunkach.
Stolarstwo w średniowieczu (VII-XV) – powrót do prostoty
Po upadku państwa zachodniorzymskiego nastąpiło załamanie rzemiosła stolarskiego. To czas licznych wojen, który wymusił prostotę rozwiązań. We wczesnym średniowieczu meble wytwarzano najczęściej prymitywnymi technikami nie stosując znanych wcześniej połączeń. Elementy łączono kutymi, żelaznymi wstęgami ozdobnymi i gwoździami. Stosowane narzędzia nie dorównywały wcześniej używanym przez Greków i Rzymian. Ich prostota nie pozwalała na wykonywanie pięknie zdobionych mebli.
W późniejszym okresie – gotyku stolarstwo nabiera tempa i rozkwita. Powstaje piła do drewna, napędzana płynącą wodą. To krok milowy w tej dziedzinie, ponieważ udogodnienie to pozwoliło na „zautomatyzowanie” części pracy.
W tym samym okresie powstaje również konstrukcja płytowo-ramowa – do dziś wykorzystywana w stolarstwie. Wynaleziono strugi profilowe pozwalające na wykańczanie krawędzi ram. W związku z rozwojem snycerstwa powstające meble zaczęły zyskiwać piękne zdobienia. Płaskorzeźby z motywem róży czy winorośli gościły na frontach wielu z nich.
W 1489 r. powstaje w Krakowie pierwszy w Polsce cech stolarski (cechy troszczyły się o profesjonalizm wykonanych wyrobów). Dawne ustawy cechowe określały prace należące do konkretnego cechu. Przez jakiś czas funkcjonowała na przykład zasada, że stolarzowi nie można było wykonywać „robót zbijanych gwoździami, a cieśli robót klejonych”. Wierzono wtedy, iż gwóźdź wbity przez stolarza ściągał na niego surową karę. Tylko wysoce wykwalifikowani rzemieślnicy zdobywali tytuł mistrza.
Nowożytność – dynamiczne zmiany w rzemiośle
W Europie rozkwita snycerstwo, meble są bogato zdobione. W renesansie pojawia się nowa technika zdobienia zwana intarsją. Powstają meble wysadzane złotem, srebrem, kością słoniową a także masą perłową.
W baroku królowało meblarstwo dworskie. Specjalnie szkoleni artyści rzemieślnicy projektowali i wykonywali meble na zamówienia królów. Miały być masywne i reprezentacyjne, pokazywać luksus i bogactwo.
Lekkie meble pokrywane chińską laką (żywicą sumaka lakowego) pojawiają się w okresie zwanym – rokoko. Z czasem meble zaczęto zabezpieczać lakierami. Początkowo czarnym, czerwonym i złotawym miały one imitować chińską lakę. W tym też okresie w Anglii powstają pierwsze katalogi z meblami.
Historia stolarstwa – współczesność
Epoka współczesna charakteryzuje się tendencją do uproszczeń. Meble przestają być bogato zdobione, a za największy ich atut uważa się naturalny rysunek drewna i szlachetne okleiny.
Przełomem okazuję się wynalezienie płyty stolarskiej, dzięki czemu przemysł meblarski staje się ogólnodostępny. Wykonywanie mebli z różnego rodzaju płyt jest znacznie mniej pracochłonne, a co za tym idzie – stają się one bardziej popularne i osiągalne dla większości społeczeństwa.
Dziś stolarstwo ma różne wymiary. Z jednej strony mamy do czynienia z produkcją masową. Jest ona zautomatyzowana, nie ma konieczności używania w procesie wytwarzania narzędzi ręcznych. Nie muszą także w niej brać udziału prawdziwi mistrzowie fachu. Powstałe w ten sposób wyroby są do siebie podobne i nie wyróżniają się między sobą niczym szczególnym.
Z drugiej strony rozwija się stolarstwo tradycyjne, gdzie ceni się prawdziwych mistrzów-stolarzy – osoby znające swoje rzemiosło od podszewki.
Należy podkreślić, że tradycyjne stolarstwo to prawdziwa sztuka. Ręczna praca pozwala na uzyskanie produktów unikalnych i jedynych w swoim rodzaju. Takie wyroby wymagają dużego nakładu pracy i posiadania ogromnej wiedzy i umiejętności rzemieślniczych.
Gdzie uczyć się tradycyjnego stolarstwa?
Mimo ogromnego postępu technologicznego i masowej produkcji, nadal istnieje miejsce dla tradycyjnego rzemiosła, gdzie każdy element jest tworzony z pasją i poświęceniem. Przykładem tego jest m.in. Szkoła Drzewna w Garbatce, która kontynuują długą historię i tradycję zawodu stolarza, jednocześnie wprowadzając nowe pokolenia w tajniki tego rzemiosła. To tutaj młodzi adepci mają szansę uczyć się od doświadczonych mistrzów, zdobywając wiedzę, która przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Zgłębiają zarówno te nowoczesne, jak i tradycyjne techniki stolarskie.
Istnieją również liczne kursy stolarskie, gdzie można zdobyć podstawową wiedzę z zakresu stolarstwa, ucząc się od prawdziwych pasjonatów. My polecamy kursy Kępy Marzeń, gdzie również tradycja spotyka się z nowoczesnością, a każdy uczestnik może odkryć w sobie pasję do pracy z drewnem.
Historia stolarstwa – moje przemyślenia
Wydawać się może, że nowoczesne technologie i coraz szybsze procesy produkcji całkowicie zdominowały współczesny fach stolarski. My jednak wierzymy, że dzięki miejscom takim jak szkoła w Garbatce, czy kursy Kępy Marzeń, zawód stolarza nie tylko przetrwa, ale będzie kontynuowany z taką samą pasją i zaangażowaniem, jak przez setki lat wcześniej. Jeśli zatem cenisz rzemiosło i rękodzieło, kupuj meble od prawdziwych stolarzy, wspieraj lokalne warsztaty, a być może nawet zapragniesz sam nauczyć się tej pięknej profesji?
Jestem ciekawa, co Ty o tym wszystkim sądzisz? Myślisz, że tradycyjne stolarstw ma szansę na przetrwanie?
Autorka tekstu:
Anna Mogilnicka
Powiązane Wpisy
Szkoła Drzewna w Garbatce – miejsce wyczarowane z drewna
Jedni znają to miejsce z czasów, gdy byli szkolnymi uczniami, inni odwiedzają je jako dorośli [...]
Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych w Garbatce Letnisku — tradycja w nowoczesnym wydaniu
Zapraszam Cię w podróż przez czas i przestrzeń, abyś poznał miejsce niezwykłe, które od lat [...]
“Kępa marzeń” – warsztaty stolarskie nie tylko dla początkujących
W każdym kawałku drewna drzemie potencjał do stworzenia czegoś wyjątkowego. Ale czy zastanawiałeś się kiedyś, [...]